Sinds 2005 wordt elke 2e zaterdag in oktober de internationale dag van de palliatieve zorg georganiseerd. Veel aspecten daarvan worden ingevuld door vrijwilligers, zoals Oma Rozerood. Dit jaar besteden we op 14 oktober extra aandacht aan de palliatieve zorg en proberen we bewustzijn te vergroten op het medische, sociale, praktische en spirituele vlak van mensen met een levensbeperkende ziekte.
De theatervoorstelling ‘Oscar en Oma Rozerood’ is ontroerend en ontwapenend, zelfs geestig. Het is een prachtige fabel over leven, liefde en liefhebben.
Veel mensen verbazen zich over de uiteenlopende rollen die ik speel en zo kort achter elkaar. Zelfs door elkaar, zoals bij mijn theatervoorstelling Oscar en Oma Rozerood. Dat is ook zo. Maar acteren is mijn werk, want Ksenia is actrice.
550 kilometer voor 420 minuten optreden
Afgelopen weekend speelde ik op vrijdag âZij zagen Oorlogâ in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten. Op zaterdag speelden we voor het eerst âEen Poppenhuisâ. En zondag speelde ik drie keer 45 minuten uit mijn muziektheatervoorstelling âArum dem Fayerâ. De rollen zijn heel verschillend, maar ik heb daar een serieuze opleiding voor genoten en train er iedere dag voor.
Vakmensen leren iedere dag
Maar dat is niet anders voor een timmerman of vrachtwagenchauffeur. Als je iemand een kozijn ziet plaatsen, dan lijkt het zo simpel. Maar als je het een keer zelf probeert dan begrijp je hoe complex het is om bv een deur goed af te hangen. Geen situatie is hetzelfde. Ook al die vakmensen leren iedere dag bij.
En ik doe het allemaal niet alleen, want ik heb een regisseur die me helpt. En een zangcoach, diverse taal-adviseurs en bewegingsdocenten. Een componist maakt alle muziek voor me, op maat. Daarnaast doe ik in losse gevallen vaak een beroep op andere specialisten zoals bijvoorbeeld historici en literatuurwetenschappers. In een weekend maak ik vaak veel kilometers en ik ben heel blij dat ik zelf niet meer hoef te rijden.
Verplicht aan al die vrijwiligers
En tot slot speel ik bijna altijd op locaties die in de lucht worden gehouden door vrijwilligers. Dat geldt voor alle musea, theaters en festivals. Zonder die mensen die vrijwillig hun tijd investeren zouden al die nuttige plekken niet bestaan en zou de bezoeker niet kunnen genieten van mijn theater, muziek en voorstellingen. Aan al die vrijwilligers en mensen die me helpen, ben ik het verplicht om mijn werk als acteur te doen en wel zo goed mogelijk.
Tot de zomervakantie speel ik nog tenminste 14 voorstellingen. Tenminste, want specials en festivals staan niet in het overzicht. Ook missen voorstellingen die ik als Nora in ‘Een Poppenhuis’ speel. Een volle agenda en ik speel een mix van voorstellingen: Oscar en Oma Rozerood, Zij zagen Oorlog en Arum dem Fayer.
Deel dit:
Een kruising tussen een flipperkast en een achtbaanÂ
2022 begon goed, maar veranderde snel in een nachtmerrie waar ik me even geen raad mee wist. De bittere realiteit van een hele grote oorlog in Europa torpedeerde mijn zo zorgvuldig geplande bevrijdingstoer. Het jaar voelde als een kruising tussen 2022: een kruising tussen een flipperkast en een achtbaanÂ
Even terug naar 2020
Twee jaar had ik gewerkt aan mijn solovoorstelling âZij zagen Oorlogâ. Na diverse succesvolle try-outs in âs-Hertogenbosch, Nijkerk en Kalmthout (BelgiĂ«, regio Antwerpen) vond ik dat ik ermee naar het publiek kon. De premiĂšre was gepland op 5 mei 2020 en zou in Utrecht plaatsvinden. Ik keek er enorm naar uit. Het zou er niet van komen, want op 3 mei ging het land op slot en zo gooide de eerste Corona-lockdown roet in het eten.Â
Onzekerheid troef
Wat volgde was een half jaar vol onzekerheid. Niemand in theaterland wist waar we aan toe waren. Corona-regels maakten het voor theaters onmogelijk om een voorstelling voor veel publiek te laten spelen. Een aantal locaties ging dicht tot er helderheid was en de plekken die net na de zomer open gingen konden onmogelijk iedere artiest programmeren.Â
Uiteindelijk speelde ik een dubbele premiĂšre in de Schouwburg in Zwolle. Dankzij Sander, waarvoor ik hem nog altijd intens dankbaar ben.
Daarna volgde een korte toer die eindigde op 23 december 2020 in Venlo. Het was de laatste dag dat er gespeeld mocht worden, want om 00.01 uur ging het land weer volledig op slot.
2021
Overheidsbeleid maakte spelen begin 2021 onmogelijk. Niemand had een idee hoelang die nieuwe lockdown zou duren. Misschien een paar maanden, misschien wel een heel jaar. Ik vroeg me af of ik âZij zagen Oorlogâ ooit zou kunnen spelen.Â
We wilden niet bij de pakken neerzitten en kozen ervoor om twee dagen per maand een theaterzaal te huren en op die dagen âZij zagen Oorlogâ twee keer per dag gratis voor een internet-stream te spelen. Dat deden we maar liefst 6 maanden, dus zo speelde ik de voorstelling 24 keer. Het aantal streams wisselde tussen 4 en 121.Â
Die serie voorstellingen bracht ons routine. Twee keer per maand alle spullen in de auto en ergens opbouwen. Licht programmeren en afstellen, stream-omgeving inrichten en dan twee voorstellingen spelen: een matinee en avondvoorstelling.Â
Internet was kil en afstandelijk, zonder emotionele terugkoppeling van mensen in de zaal. Het was heel hard werken om iedere keer weer op te laden voor die camera. Natuurlijk waren er chats en reacties, maar die lees je pas achteraf. Dat is een schril contrast met een lach of snik in de zaal. Maar ik speelde voor publiek en dat was echt beter dan niets.Â
Tweedeling en polarisatie
De tweede helft van 2021 was emotioneel lastig.
De overheid voerde een corona-bewijs in. Het bewijs was op voorwaarden te verkrijgen en daarmee had je toegang tot faciliteiten, zoals het theater. Had je geen bewijs, dan geen toegang. We begrepen de afweging van de overheid, maar konden ons niet vinden in de tweedeling die aangejaagd werd.Â
In theaterland werken bovendien veel vrijwilligers als gastheer en gastvrouw. De sfeer in de samenleving was al verre van prettig en dat corona-bewijs maakte het er niet beter op. Aan de poort moesten die vrijwilligers behalve tickets nu ook corona-toegangsbewijzen controleren. Dat leverde potentieel lastige of gevaarlijke situaties op en wij vonden dat je vrijwilligers dat niet aan moet willen doen.Â
We kozen ervoor om de rest van het jaar niet te spelen. Dat deed me veel pijn, maar die beslissing voelde (en voelt) goed.Â
Bevrijdingstoer 2022
Het nieuws in het laatste kwartaal van 2021 wees erop dat de samenleving uiterlijk eind februari 2022 open zou gaan voor iedereen. We planden heel zorgvuldig een bevrijdingstoer voor het voorjaar van 2022 langs herdenkingen en vrijheidsvieringen. Het idee ontstond in door gesprekken met de organisatie die jaarlijks in Nieuw-Weerdinge de bevrijding van Noordoost Drenthe door de Poolse 1e Pantserdivisie herdenkt.Â
Na een jaar kilheid van het spelen voor een internetstream, keek ik enorm uit naar die voorstellingen voor echt live-publiek. Eindelijk spelen voor levende mensen in dezelfde ruimte. Ik was zo toe aan de warmte van mensen en normaal contact.
Het liep anders
Op de dag dat ik de spullen voor de tour zou ontvangen viel Rusland OekraĂŻne aan. Ik stond op mijn telefoon te kijken hoe raketten insloegen op het plein waar ik zo vaak met mijn geliefde oma liep, toen de vrachtwagenchauffeur op het raam tikte.Â
Tien minuten later stond ik wezenloos buiten bij twee pallets theatermateriaal: speakers, lampen, decor. De chauffeur uit Lichtenvoorde was vriendelijk, maar ik wist niet wat ik met de situatie aan moest.
Toen werd het me allemaal teveel.Â
Of mijn leven er vanaf hing
Een uur of wat later herpakte ik mezelf. Na overleg met mijn team besloten we de toer te spelen om geld in te zamelen voor OekraĂŻense weeskinderen.
De repetities en een pittig toerschema hielpen me om door de duistere tijd heen te komen. Ik deed veel interviews en ondersteunde diverse festivals en evenementen. Het waren lange dagen met veel reizen en bouwen. Ik speelde of mijn leven er vanaf hing … en misschien was dat ook wel zo.Â
“Ja, dat! Altijd rond het eind van het jaar. Duurt dat niet een week of zo?”
Onduidelijkheid troef dus laat ik het proberen uit te leggen. Ik doe dat kort en ongenuanceerd, in een vraag/antwoord model.
Is Chanoeka Joods-Kerstfeest?
Nee, niet echt, maar er is wel een raakvlak. Met Chanoeka vieren we primair het resultaat van de Maccabese opstand van 167 voor Christus tegen het Seleucidische Rijk. Het resultaat was 100 vrijheid in Judea en dat leidde 3 jaar later tot de herinwijding van de Tweede Joodse Tempel in Jerusalem. Het raakvlak is de vrijheid die Jezus (volgens bepaalde Christelijke stromingen) brengt door de erfzonde weg te nemen.
Is dat altijd aan het eind van het jaar?
Nee, Chanoeka vier je op de 24e dag van de Joodse maand Kislew. Dat is de derde maand van het jaar en die duurt 29 of 30 dagen. De Joodse kalender kent dertien maanden die niet of hooguit ‘zo ongeveer’ gelijk lopen aan de Gregoriaanse kalender die hier gebruikelijk is. De startdatum is dus wisselend, om wat voorbeelden te noemen: 7 december (2023), 25 december (2024 en 2025), 4 december (2026).
Hoelang duurt Chanoeka?
8 dagen. Dat heeft te maken met de inwijding, waarvoor olie nodig was. Ze vonden een kruikje olie dat voldoende zou moeten zijn voor 1 dag, maar het 8 dagen volhield, zo zegt de overlevering. Of de legende, zoals Oma Rozerood zou zeggen.
Vier ik Chanoeka?
Zoals ik kerstmis vier. Het is gevoelsmatig een warme periode, waarin ik stil sta bij veel dingen: vrijheid, mijn familie dichtbij en ver weg en de wereld om me heen.
En dit jaar?
Dit jaar begint Chanoeka op zondag 18 december, altijd een belangrijke datum voor me. Maar dit jaar dubbel belangrijk, omdat ik dan Oscar en Oma Rozerood speel in Spanbroek. Dus al zou ik het willen vieren: morgen is een dag van voorbereiden, concentreren en intens spelen.
Bonus-weetje voor als je dit jaar met Kerst Triviant moet spelen
De MaccabaeĂ«n die de Joden aan Chanoeka hielpen, zijn genoemd naar de Priester-familie “Maccabi” die de opstand leidde. Veel voetbalclubs gebruiken de heldennaam in hun clubaanduiding, voorbeelden zijn de grote IsraĂ«lische clubs Maccabi Haifa en Maccabi Tel Aviv.
Schermafdruk uit film: Ratatouille van Pixar. Criticus Anton Ego ontmoet nieuw talent Remy.
De wereld is zelden vriendelijk tegen nieuwkomers. En het helpt niet als je een vrouw bent en je kribbetje niet in Nederland stond. Want hoewel je het niet verwacht heersen ook in theaterland vooroordelen. Zo schreef een programmeur van een âgesubsidieerd theater met een regionale functieâ me drie jaar geleden af met de melding dat ze geen âhuisvrouw met een hobbyâ programmeerden. Zoân reactie van een levensvorm met de empathy van een Ammoniet is toch even slikken. Maar, zoals Oma Rozerood zegt, er is altijd wel een zakje bloem ( = een oplossing), want er zijn mensen die wel in je geloven en die nieuw en onbekend een kans willen geven en je in huis halen.
Dat vertrouwen wil ik dan waarmaken. Of dat nu in een theater, kerk, huiskamer, festival of tuin is. Daar doe ik alles voor. Eindeloos heb ik gewerkt aan de beheersing van de Nederlandse taal en het kwijtraken van een accent. Ik leef heel bewust, repeteer veel en ben constant aan het bijleren.
Het is fijn te merken dat het aantal bezoekers verdubbelt of verdrievoudigd op locaties waar ik terugkom. En ik merk de toenemende interesse ook in de reacties via mijn website en op social media. Toeschouwers vinden het mooi wat ik maak, het raakt ze en zet mensen aan het denken. De reacties zijn vaak hartverwarmend.
En zo af en toe zijn er van die momenten waar ik dan extra bij stilsta. Dat interview van ruim een uur op Radio 1 en de eerste voorstelling die binnen een week uitverkocht, als recente voorbeelden. Of de eerste voorstelling die ruim voor de speeldatum in de voorverkoop al meer dan honderd bezoekers deed. Het is vast klein bier voor bovengenoemde programmeur, maar een grote stap voor deze âhuisvrouw met een hobbyâ die de 2 uur durende theatervoorstelling als Oscar en Oma Rozerood minimaal zoân 60 keer door het hele land speelt.
2013 was voor ons niet een makkelijk jaar, al waren het – zo terugkijkend – vooral luxe-problemen. Onze dochter was twee en had ons leven redelijk op zijn kop gezet. We waren net verhuisd en vonden zo 1-2-3 niet onze draai. We zaten in een gekke werk-situatie waarbij we met onze kleine organisatie in een gedwongen huwelijk moesten samenwerken met een beursgenoteerde moloch vol politiek. Zelf had ik net âImprovisatie-theater ontdektâ dus ook op dat vlak borrelde er van alles.
âMaking your way in the world today takes everything you have got.
Taking a break from all your worries sure would help a lot âŠâ
Conform de titelsong van âCheersâ besloten we er een paar weken tussenuit te gaan. We zochten de herfst op in de Verenigde Staten.
We hadden een fantastische vakantie in uitgestrekte bossen vol beren en wolven. Maar die weken zullen ons het meeste bijblijven door alle brandweerkranen waar mijn dochter op wilde klimmen. Zoals die gele voor de Mayflower. Het klimmen en spelen duurde en duurde. Uiteindelijk konden we die replica van het schip waarmee de Christelijke Pelgrims naar Amerika kwamen uiteindelijk niet bezoeken. Boeien.
âAls puntje bij paaltje komt, dan is het niet de wetenschap die je overeind houdt, het is de overtuiging, de spirituele kant van het leven, die dat doet, ongeacht welke religie je hebt.â Dat zei Kirstie Alley toen ze haar vroegen waarom ze ondanks haar ziekte zo vrolijk bleef. Oma Rozerood had het niet beter verwoord. Cheers!
Iedere voorstelling die ik ontwikkel speel ik in een bepaalde vorm tientallen malen op dezelfde plekken, zoals mijn studio, een studio bij mijn regisseur Paul Dekker en de oefenzaal van de Meisner Toneelacademie âs-Hertogenbosch. In die zaal speel ik dan ook altijd de eerste voorstellingen waar een paar mensen publiek bij aanwezig is. Warme gevoelens bij Theater De Garage heb ik omdat zij als eerste externe partij ooit mijn voorstelling in de agenda zetten.
Er komt natuurlijk een moment waarop ik met een voorstelling naar buiten ga. Dan ga ik het spelen op plekken waar ik het nog niet eerder gespeeld heb. Dat is een bijzonder gevoel, want iedere locatie heeft zo zijn eigen energie.
Het is niet vanzelfsprekend dat je overal mag spelen. Integendeel, want theaters zijn druk en ruimte en middelen zijn beperkt. Iedere keer als een theater dan voor me kiest en mijn voorstelling in een agenda zet, dan is het alsof de zon mijn hart verlicht.
De eerste keer dat me dat gebeurde was begin 2020 en dat was een bijzonder moment. Mijn voorstelling ‘Zij zagen Oorlogâ was net klaar en we waren met diverse partijen in gesprek over speeldata. Ik had een paar fotoâs, maar geen video-promo, geen website, geen nieuwsbrief en geen facebook. Toch besloot Theater de Garage in Venlo om mijn voorstelling voor december 2020 in de agenda te zetten, een onbeschrijfelijk gevoel.
Het prachtige theater is gebouwd in een oude garage en heeft een fantastische zaal met 98 zitplaatsen. Als zoveel theaters draait het op vrijwilligers. Het is werkelijk een geweldige plek om te spelen en ik was wat trots dat ik er een jaar later terug mocht komen met de reprise van âZij zagen Oorlogâ. 8 december ben ik er weer en wel met het kerstverhaal Oscar en Oma Rozerood.
In Windesheim kreeg ik complimenten omdat mijn voorstelling zo dicht bij het boek blijft. En dan gaat het niet om de teksten of het verhaal, maar om de intimiteit en de intensiteit. Ik vind het juist de uitdaging om het gevoel dat een boek me geeft over te brengen op toneel.
Maker ‘All quiet’ heeft boek niet aangeraakt
Dat het ook anders kan bewijst de maker van de remake van âAll Quiet on the Western Frontâ, de door Netflix zo gehypte oorlogsfilm. Het is een ware spektakelproductie geworden, maar ik vraag me af of de maker âim Westen nichts Neuesâ, het boek van Erich Maria Remarque, wel gelezen heeft. De meeste essentiĂ«le passages komen in de film niet voor en ook het einde wordt âalternatiefâ ingevuld. Als je de hoofdrolspelers in de film een andere naam geeft, dan gaat geen kenner de beroemde titel op het product plakken.
Rechten titel gekocht voor marketing
Er kunnen best verklaringen zijn voor bepaalde keuzes, maar die komen in de film niet naar voren. Nieuw bedachte verhaallijnen blijven hangen in het niets of leiden af van het originele anti-oorlogsthema. Ik vind dat gek. Je koopt de rechten om de roman en titel te gebruiken en vervolgens schrap je 85%. Het lijkt er bijna op dat de maker een bepaald idee had bij de Eerste Wereldoorlog en dat graag wilde vertellen, maar het om marketingredenen beter vond om er een bekende titel bij te betrekken.
Wij kochten indertijd juist de rechten op Oscar en Oma Rozerood om de essentie van het verhaal te brengen. En we wilden maar wat graag gebruik maken van de prachtige warme teksten van Eric-Emmanuel Schmitt.Â
âIk vind je mooi, zoals je bent,â zegt Oscar op een gegeven moment tegen zijn grote liefde in âOscar en Oma Rozeroodâ. Dat geldt ook voor de novelle, en ook voor de roman âim Westen nichts Neuesâ. De boeken zijn met zoveel zorg geschreven. Daar moet je geen karakters of verhaallijnen bij willen bedenken (of weglaten).
Oscar leerde mij dat het leven voor 10% bestaat uit dingen die je overkomen en dat 90% bepaald wordt door hoe je daarop reageert. Dat klinkt wrang, maar wat zou jij veranderen als je nog maar twee weken te leven hebt?
Dat bedoel ik.
Bewust kiezen
Levend voor morgen, raak je nu de toekomst kwijt. Want later is allang begonnen. En vandaag komt nooit meer terug. Dat is van âHet Klein Orkestâ met Harrie Jekkers.
Dat heette ooit trouwens âhet Groot Orkestâ, genoemd naar een Cabaretprogramma. Toen dat mislukte stopten een paar belangrijke muzikanten en leek het doek te vallen voor de band. De overgebleven leden wilden wel door, maar misten onder andere een solo-gitarist die conform de traditie essentieel was voor popmuziek. Omdat ze die niet konden vinden, legden ze die rol neer bij hun toetsenist. Uiteindelijk werd dat orgeltje bepalend voor de karakteristieke sound van âHet Klein Orkestâ en maakten ze prachtige (maatschappelijke) liederen als Koos Werkeloos, Oh oh Den Haag, Over de Muur, Laat mij maar alleen en Later is allang begonnen.
Die muziek was er allemaal niet gekomen als Jekkers vast had gehouden aan dat principe van die gitarist. En die kans was best groot, want in de meeste gevallen gaan de meeste mensen onder druk van buiten toch voor de zekerheid van de routine. Ik ben blij dat Het Klein Orkest koos voor de ziel en daarmee het onbekende culturele pad insloeg.
Veel tegenwind
Zelf kreeg ik ook de nodige kritiek toen ik ruim twaalf jaar geleden besloot te stoppen met mijn meer dan fulltime baan in de ICT. Ik wilde mijn gevoel achterna en iets met theater doen. Ik wist niet wat, maar wist wel dat ik in de ICT niet op zijn plek was. Ik ruilde zekerheid en aanzien in voor âiets vaagsâ in de culture sector, en dat kon niet iedereen waarderen.
Dat is nog vaak zo.
Dan vragen mensen naar mijn baan en zeg ik âactriceâ. Dan slikken ze twee keer en draaien ze wat met hun ogen. Dan volgt: âNee, ik bedoel je echte baan.â
Daar kun je op een paar manieren op reageren, maar ik lach erom en laat de opmerkingen verder voor wat het is. Van binnen heb ik best medelijden met mensen, die vastzitten in een denkpatroon waarin geen plek is voor een culturele sector.
