Tot de zomervakantie speel ik nog tenminste 14 voorstellingen. Tenminste, want specials en festivals staan niet in het overzicht. Ook missen voorstellingen die ik als Nora in ‘Een Poppenhuis’ speel. Een volle agenda en ik speel een mix van voorstellingen: Oscar en Oma Rozerood, Zij zagen Oorlog en Arum dem Fayer.
2022 begon goed, maar veranderde snel in een nachtmerrie waar ik me even geen raad mee wist. De bittere realiteit van een hele grote oorlog in Europa torpedeerde mijn zo zorgvuldig geplande bevrijdingstoer. Het jaar voelde als een kruising tussen 2022: een kruising tussen een flipperkast en een achtbaan
Twee jaar had ik gewerkt aan mijn solovoorstelling ‘Zij zagen Oorlog’. Na diverse succesvolle try-outs in ‘s-Hertogenbosch, Nijkerk en Kalmthout (België, regio Antwerpen) vond ik dat ik ermee naar het publiek kon. De première was gepland op 5 mei 2020 en zou in Utrecht plaatsvinden. Ik keek er enorm naar uit. Het zou er niet van komen, want op 3 mei ging het land op slot en zo gooide de eerste Corona-lockdown roet in het eten.
Wat volgde was een half jaar vol onzekerheid. Niemand in theaterland wist waar we aan toe waren. Corona-regels maakten het voor theaters onmogelijk om een voorstelling voor veel publiek te laten spelen. Een aantal locaties ging dicht tot er helderheid was en de plekken die net na de zomer open gingen konden onmogelijk iedere artiest programmeren.
Uiteindelijk speelde ik een dubbele première in de Schouwburg in Zwolle. Dankzij Sander, waarvoor ik hem nog altijd intens dankbaar ben.
Daarna volgde een korte toer die eindigde op 23 december 2020 in Venlo. Het was de laatste dag dat er gespeeld mocht worden, want om 00.01 uur ging het land weer volledig op slot.
Overheidsbeleid maakte spelen begin 2021 onmogelijk. Niemand had een idee hoelang die nieuwe lockdown zou duren. Misschien een paar maanden, misschien wel een heel jaar. Ik vroeg me af of ik ‘Zij zagen Oorlog’ ooit zou kunnen spelen.
We wilden niet bij de pakken neerzitten en kozen ervoor om twee dagen per maand een theaterzaal te huren en op die dagen ‘Zij zagen Oorlog’ twee keer per dag gratis voor een internet-stream te spelen. Dat deden we maar liefst 6 maanden, dus zo speelde ik de voorstelling 24 keer. Het aantal streams wisselde tussen 4 en 121.
Die serie voorstellingen bracht ons routine. Twee keer per maand alle spullen in de auto en ergens opbouwen. Licht programmeren en afstellen, stream-omgeving inrichten en dan twee voorstellingen spelen: een matinee en avondvoorstelling.
Internet was kil en afstandelijk, zonder emotionele terugkoppeling van mensen in de zaal. Het was heel hard werken om iedere keer weer op te laden voor die camera. Natuurlijk waren er chats en reacties, maar die lees je pas achteraf. Dat is een schril contrast met een lach of snik in de zaal. Maar ik speelde voor publiek en dat was echt beter dan niets.
De tweede helft van 2021 was emotioneel lastig.
De overheid voerde een corona-bewijs in. Het bewijs was op voorwaarden te verkrijgen en daarmee had je toegang tot faciliteiten, zoals het theater. Had je geen bewijs, dan geen toegang. We begrepen de afweging van de overheid, maar konden ons niet vinden in de tweedeling die aangejaagd werd.
In theaterland werken bovendien veel vrijwilligers als gastheer en gastvrouw. De sfeer in de samenleving was al verre van prettig en dat corona-bewijs maakte het er niet beter op. Aan de poort moesten die vrijwilligers behalve tickets nu ook corona-toegangsbewijzen controleren. Dat leverde potentieel lastige of gevaarlijke situaties op en wij vonden dat je vrijwilligers dat niet aan moet willen doen.
We kozen ervoor om de rest van het jaar niet te spelen. Dat deed me veel pijn, maar die beslissing voelde (en voelt) goed.
Het nieuws in het laatste kwartaal van 2021 wees erop dat de samenleving uiterlijk eind februari 2022 open zou gaan voor iedereen. We planden heel zorgvuldig een bevrijdingstoer voor het voorjaar van 2022 langs herdenkingen en vrijheidsvieringen. Het idee ontstond in door gesprekken met de organisatie die jaarlijks in Nieuw-Weerdinge de bevrijding van Noordoost Drenthe door de Poolse 1e Pantserdivisie herdenkt.
Na een jaar kilheid van het spelen voor een internetstream, keek ik enorm uit naar die voorstellingen voor echt live-publiek. Eindelijk spelen voor levende mensen in dezelfde ruimte. Ik was zo toe aan de warmte van mensen en normaal contact.
Op de dag dat ik de spullen voor de tour zou ontvangen viel Rusland Oekraïne aan. Ik stond op mijn telefoon te kijken hoe raketten insloegen op het plein waar ik zo vaak met mijn geliefde oma liep, toen de vrachtwagenchauffeur op het raam tikte.
Tien minuten later stond ik wezenloos buiten bij twee pallets theatermateriaal: speakers, lampen, decor. De chauffeur uit Lichtenvoorde was vriendelijk, maar ik wist niet wat ik met de situatie aan moest.
Toen werd het me allemaal teveel.
Een uur of wat later herpakte ik mezelf. Na overleg met mijn team besloten we de toer te spelen om geld in te zamelen voor Oekraïense weeskinderen.
De repetities en een pittig toerschema hielpen me om door de duistere tijd heen te komen. Ik deed veel interviews en ondersteunde diverse festivals en evenementen. Het waren lange dagen met veel reizen en bouwen. Ik speelde of mijn leven er vanaf hing … en misschien was dat ook wel zo.
“Hey, vier je geen Joods-kerstfeest?”
– “Joods-kerstfeest? Oh, Chanoeka bedoel je!”
“Ja, dat! Altijd rond het eind van het jaar. Duurt dat niet een week of zo?”
Onduidelijkheid troef dus laat ik het proberen uit te leggen. Ik doe dat kort en ongenuanceerd, in een vraag/antwoord model.
Nee, niet echt, maar er is wel een raakvlak. Met Chanoeka vieren we primair het resultaat van de Maccabese opstand van 167 voor Christus tegen het Seleucidische Rijk. Het resultaat was 100 vrijheid in Judea en dat leidde 3 jaar later tot de herinwijding van de Tweede Joodse Tempel in Jerusalem. Het raakvlak is de vrijheid die Jezus (volgens bepaalde Christelijke stromingen) brengt door de erfzonde weg te nemen.
Nee, Chanoeka vier je op de 24e dag van de Joodse maand Kislew. Dat is de derde maand van het jaar en die duurt 29 of 30 dagen. De Joodse kalender kent dertien maanden die niet of hooguit ‘zo ongeveer’ gelijk lopen aan de Gregoriaanse kalender die hier gebruikelijk is. De startdatum is dus wisselend, om wat voorbeelden te noemen: 7 december (2023), 25 december (2024 en 2025), 4 december (2026).
8 dagen. Dat heeft te maken met de inwijding, waarvoor olie nodig was. Ze vonden een kruikje olie dat voldoende zou moeten zijn voor 1 dag, maar het 8 dagen volhield, zo zegt de overlevering. Of de legende, zoals Oma Rozerood zou zeggen.
Zoals ik kerstmis vier. Het is gevoelsmatig een warme periode, waarin ik stil sta bij veel dingen: vrijheid, mijn familie dichtbij en ver weg en de wereld om me heen.
Dit jaar begint Chanoeka op zondag 18 december, altijd een belangrijke datum voor me. Maar dit jaar dubbel belangrijk, omdat ik dan Oscar en Oma Rozerood speel in Spanbroek. Dus al zou ik het willen vieren: morgen is een dag van voorbereiden, concentreren en intens spelen.
De Maccabaeën die de Joden aan Chanoeka hielpen, zijn genoemd naar de Priester-familie “Maccabi” die de opstand leidde. Veel voetbalclubs gebruiken de heldennaam in hun clubaanduiding, voorbeelden zijn de grote Israëlische clubs Maccabi Haifa en Maccabi Tel Aviv.
De wereld is zelden vriendelijk tegen nieuwkomers. En het helpt niet als je een vrouw bent en je kribbetje niet in Nederland stond. Want hoewel je het niet verwacht heersen ook in theaterland vooroordelen. Zo schreef een programmeur van een “gesubsidieerd theater met een regionale functie” me drie jaar geleden af met de melding dat ze geen “huisvrouw met een hobby” programmeerden. Zo’n reactie van een levensvorm met de empathy van een Ammoniet is toch even slikken. Maar, zoals Oma Rozerood zegt, er is altijd wel een zakje bloem ( = een oplossing), want er zijn mensen die wel in je geloven en die nieuw en onbekend een kans willen geven en je in huis halen.
Dat vertrouwen wil ik dan waarmaken. Of dat nu in een theater, kerk, huiskamer, festival of tuin is. Daar doe ik alles voor. Eindeloos heb ik gewerkt aan de beheersing van de Nederlandse taal en het kwijtraken van een accent. Ik leef heel bewust, repeteer veel en ben constant aan het bijleren.
Het is fijn te merken dat het aantal bezoekers verdubbelt of verdrievoudigd op locaties waar ik terugkom. En ik merk de toenemende interesse ook in de reacties via mijn website en op social media. Toeschouwers vinden het mooi wat ik maak, het raakt ze en zet mensen aan het denken. De reacties zijn vaak hartverwarmend.
En zo af en toe zijn er van die momenten waar ik dan extra bij stilsta. Dat interview van ruim een uur op Radio 1 en de eerste voorstelling die binnen een week uitverkocht, als recente voorbeelden. Of de eerste voorstelling die ruim voor de speeldatum in de voorverkoop al meer dan honderd bezoekers deed. Het is vast klein bier voor bovengenoemde programmeur, maar een grote stap voor deze “huisvrouw met een hobby” die de 2 uur durende theatervoorstelling als Oscar en Oma Rozerood minimaal zo’n 60 keer door het hele land speelt.
2013 was voor ons niet een makkelijk jaar, al waren het – zo terugkijkend – vooral luxe-problemen. Onze dochter was twee en had ons leven redelijk op zijn kop gezet. We waren net verhuisd en vonden zo 1-2-3 niet onze draai. We zaten in een gekke werk-situatie waarbij we met onze kleine organisatie in een gedwongen huwelijk moesten samenwerken met een beursgenoteerde moloch vol politiek. Zelf had ik net ‘Improvisatie-theater ontdekt’ dus ook op dat vlak borrelde er van alles.
“Making your way in the world today takes everything you have got.
Taking a break from all your worries sure would help a lot …”
Conform de titelsong van ‘Cheers’ besloten we er een paar weken tussenuit te gaan. We zochten de herfst op in de Verenigde Staten.
Cheers ontdekte ik via North & South, een serie die ik keek vanwege mijn grote held Patrick Swayze. Daar zag ik Kirstie Alley voor het eerst. Zij speelde de sterke en eigengereide vrouw Virgilla Hazard. Toen ze later Shelly Long verving in Cheers verhuisde ik met haar mee. Ze deed dat op zo’n grandioze manier dat Cheers één van de weinige langlopende series is waarvan ik eigenlijk iedere aflevering wel heb gezien. Toen we daar in de buurt waren, moest ik dus even een kijkje nemen in het café gezicht gaf aan het café Cheers.
We hadden een fantastische vakantie in uitgestrekte bossen vol beren en wolven. Maar die weken zullen ons het meeste bijblijven door alle brandweerkranen waar mijn dochter op wilde klimmen. Zoals die gele voor de Mayflower. Het klimmen en spelen duurde en duurde. Uiteindelijk konden we die replica van het schip waarmee de Christelijke Pelgrims naar Amerika kwamen uiteindelijk niet bezoeken. Boeien.
“Als puntje bij paaltje komt, dan is het niet de wetenschap die je overeind houdt, het is de overtuiging, de spirituele kant van het leven, die dat doet, ongeacht welke religie je hebt.” Dat zei Kirstie Alley toen ze haar vroegen waarom ze ondanks haar ziekte zo vrolijk bleef. Oma Rozerood had het niet beter verwoord. Cheers!
Iedere voorstelling die ik ontwikkel speel ik in een bepaalde vorm tientallen malen op dezelfde plekken, zoals mijn studio, een studio bij mijn regisseur Paul Dekker en de oefenzaal van de Meisner Toneelacademie ‘s-Hertogenbosch. In die zaal speel ik dan ook altijd de eerste voorstellingen waar een paar mensen publiek bij aanwezig is. Warme gevoelens bij Theater De Garage heb ik omdat zij als eerste externe partij ooit mijn voorstelling in de agenda zetten.
Er komt natuurlijk een moment waarop ik met een voorstelling naar buiten ga. Dan ga ik het spelen op plekken waar ik het nog niet eerder gespeeld heb. Dat is een bijzonder gevoel, want iedere locatie heeft zo zijn eigen energie.
Het is niet vanzelfsprekend dat je overal mag spelen. Integendeel, want theaters zijn druk en ruimte en middelen zijn beperkt. Iedere keer als een theater dan voor me kiest en mijn voorstelling in een agenda zet, dan is het alsof de zon mijn hart verlicht.
De eerste keer dat me dat gebeurde was begin 2020 en dat was een bijzonder moment. Mijn voorstelling ‘Zij zagen Oorlog’ was net klaar en we waren met diverse partijen in gesprek over speeldata. Ik had een paar foto’s, maar geen video-promo, geen website, geen nieuwsbrief en geen facebook. Toch besloot Theater de Garage in Venlo om mijn voorstelling voor december 2020 in de agenda te zetten, een onbeschrijfelijk gevoel.
Het prachtige theater is gebouwd in een oude garage en heeft een fantastische zaal met 98 zitplaatsen. Als zoveel theaters draait het op vrijwilligers. Het is werkelijk een geweldige plek om te spelen en ik was wat trots dat ik er een jaar later terug mocht komen met de reprise van ‘Zij zagen Oorlog’. 8 december ben ik er weer en wel met het kerstverhaal Oscar en Oma Rozerood.
In Windesheim kreeg ik complimenten omdat mijn voorstelling zo dicht bij het boek blijft. En dan gaat het niet om de teksten of het verhaal, maar om de intimiteit en de intensiteit. Ik vind het juist de uitdaging om het gevoel dat een boek me geeft over te brengen op toneel.
Dat het ook anders kan bewijst de maker van de remake van ‘All Quiet on the Western Front’, de door Netflix zo gehypte oorlogsfilm. Het is een ware spektakelproductie geworden, maar ik vraag me af of de maker ‘im Westen nichts Neues’, het boek van Erich Maria Remarque, wel gelezen heeft. De meeste essentiële passages komen in de film niet voor en ook het einde wordt ‘alternatief’ ingevuld. Als je de hoofdrolspelers in de film een andere naam geeft, dan gaat geen kenner de beroemde titel op het product plakken.
Er kunnen best verklaringen zijn voor bepaalde keuzes, maar die komen in de film niet naar voren. Nieuw bedachte verhaallijnen blijven hangen in het niets of leiden af van het originele anti-oorlogsthema. Ik vind dat gek. Je koopt de rechten om de roman en titel te gebruiken en vervolgens schrap je 85%. Het lijkt er bijna op dat de maker een bepaald idee had bij de Eerste Wereldoorlog en dat graag wilde vertellen, maar het om marketingredenen beter vond om er een bekende titel bij te betrekken.
Wij kochten indertijd juist de rechten op Oscar en Oma Rozerood om de essentie van het verhaal te brengen. En we wilden maar wat graag gebruik maken van de prachtige warme teksten van Eric-Emmanuel Schmitt.
“Ik vind je mooi, zoals je bent,” zegt Oscar op een gegeven moment tegen zijn grote liefde in ‘Oscar en Oma Rozerood’. Dat geldt ook voor de novelle, en ook voor de roman ‘im Westen nichts Neues’. De boeken zijn met zoveel zorg geschreven. Daar moet je geen karakters of verhaallijnen bij willen bedenken (of weglaten).
Oscar leerde mij dat het leven voor 10% bestaat uit dingen die je overkomen en dat 90% bepaald wordt door hoe je daarop reageert. Dat klinkt wrang, maar wat zou jij veranderen als je nog maar twee weken te leven hebt?
Dat bedoel ik.
Levend voor morgen, raak je nu de toekomst kwijt. Want later is allang begonnen. En vandaag komt nooit meer terug. Dat is van ‘Het Klein Orkest’ met Harrie Jekkers.
Dat heette ooit trouwens “het Groot Orkest”, genoemd naar een Cabaretprogramma. Toen dat mislukte stopten een paar belangrijke muzikanten en leek het doek te vallen voor de band. De overgebleven leden wilden wel door, maar misten onder andere een solo-gitarist die conform de traditie essentieel was voor popmuziek. Omdat ze die niet konden vinden, legden ze die rol neer bij hun toetsenist. Uiteindelijk werd dat orgeltje bepalend voor de karakteristieke sound van ‘Het Klein Orkest’ en maakten ze prachtige (maatschappelijke) liederen als Koos Werkeloos, Oh oh Den Haag, Over de Muur, Laat mij maar alleen en Later is allang begonnen.
Die muziek was er allemaal niet gekomen als Jekkers vast had gehouden aan dat principe van die gitarist. En die kans was best groot, want in de meeste gevallen gaan de meeste mensen onder druk van buiten toch voor de zekerheid van de routine. Ik ben blij dat Het Klein Orkest koos voor de ziel en daarmee het onbekende culturele pad insloeg.
Zelf kreeg ik ook de nodige kritiek toen ik ruim twaalf jaar geleden besloot te stoppen met mijn meer dan fulltime baan in de ICT. Ik wilde mijn gevoel achterna en iets met theater doen. Ik wist niet wat, maar wist wel dat ik in de ICT niet op zijn plek was. Ik ruilde zekerheid en aanzien in voor ‘iets vaags’ in de culture sector, en dat kon niet iedereen waarderen.
Dat is nog vaak zo.
Dan vragen mensen naar mijn baan en zeg ik “actrice”. Dan slikken ze twee keer en draaien ze wat met hun ogen. Dan volgt: “Nee, ik bedoel je echte baan.”
Daar kun je op een paar manieren op reageren, maar ik lach erom en laat de opmerkingen verder voor wat het is. Van binnen heb ik best medelijden met mensen, die vastzitten in een denkpatroon waarin geen plek is voor een culturele sector.
Voor mij telt slechts het hier en nu.
Oefenen, repeteren, schrijven, een decor bouwen en optreden. Jij mag het niet veel vinden, maar voor mij is het alles.
In Oscar en Oma Rozerood speel ik in mijn eentje in ruim twee uur een volledig boek. Veel mensen vinden het bijzonder dat ik een novelle speel, terwijl het toch eigenlijk heel gebruikelijk is. Kijk dus een boek in het theater. In de bioscoop is alles dat je ziet ooit als boek begonnen.
Neem de iconische film ‘The Green Mile’ met oa. Michael Clarke Duncan en Tom Hanks (onder meer te zien via Netflix). Een grandioos verhaal dat qua thematiek over het ongrijpbare raakvlakken heeft met ‘Oscar en Oma Rozerood’ dat ik in theater speel.
Die bioscoopproductie van ‘The Green Mile’ begon zijn leven in het hoofd van Stephen King en werd een boek. Ik ben geen uitgesproken fan van King, al waardeer ik zijn levendige schrijfstijl. Waar hij voor mij in uitblinkt zijn de karakters, want die zijn ontzettend geloofwaardig. Een deel van die personages ontstaat volgens de schrijver in bed.
King gelooft in het onderbewustzijn. Hij noemt het ‘de jongens in de kelder’. Hij gebruikt ze in zijn werkproces om zijn verhalen te maken. Als hij niet verder komt, dan vertrouwt hij erop dat ‘de jongens in de kelder’ tijdens het slapen het verhaal of het personage verder helpen.
Schmitt, de schrijver van Oscar en Oma Rozerood, noemt het een innerlijke openbaring die elke mens in zijn leven herhaaldelijk doormaakt. Het was een mystieke ontmoeting in de Sahara die de filosoof Schmitt inspireerde tot een onderzoek naar het ongrijpbare. Hij dook uitgebreid in diverse religies en schreef er een serie boeken over. Daarover zegt hij: “Het gaat mij niet om religie, want hoe je die innerlijke kracht uitlegt is persoonlijk. Ik ben geïnteresseerd in de wijsheid die achter de spiritualiteit schuilgaat.”
Oscar en Oma Rozerood is een prachtig verhaal over een aantal essentiële aspecten van zo’n zoektocht. In het theater maak ik je deelgenoot van de ontdekkingsreis van Oscar. Je ziet de wereld door zijn ogen en hoort zijn filosofische overpeinzingen. Die zijn grappig, soms zelfs hilarisch. Het is met zoveel zorg en liefde opgeschreven en er zit zoveel wijsheid in dit verhaal, het is mijn plicht om iedere voorstelling recht te doen aan de intentie van de dappere Oscar.
In het toneelstuk Oscar en Oma Rozerood speel ik in mijn eentje zo’n tien rollen. De één is groter dan de ander. In bovenstaande foto ben ik een dromerige Oscar, één van de tien verschillende hoofdrollen die ik speel. De roze gloed toont aan dat Oma Rozerood niet ver weg is. De rollen wissel ik razendsnel af.
De voorstelling krijgt daardoor een zeer dynamisch karakter is is erg leuk om naar te kijken. Dat lees je ook in de recensies. De Theaterkrant roemt de speelse vertelvorm. Hier in Salland heeft het over een energieke vertelling. Bezoekers waarderen het, zo blijkt uit de nagesprekken.
Het is uitdagend om een andere persoon neer te zetten. Niet een andere persoon te spelen, maar echt te zijn. Dat is het prachtige van het spelen van tien verschillende hoofdrollen. Je ziet me voor je neus veranderen.
Dat is ook het mooie aan toneel in een theater. Je zit erbij en maakt het mee. Je voelt het, want het raakt je.
Dat ook een keer meemaken? Bezoek mijn speellijst en zie of ik met toneelvoorstelling Oscar en Oma Rozerood de komende tijd in een theater in de buurt speel!