Dank iedereen voor alle lieve wensen. Een speciaal woord van dank ook aan de behulpzame gasten in het logegebouw van de Loge “Sint Lodewijk” in Nijmegen. In het bijzonder wil ik Nicole bedanken voor de ultieme tip over hoe te liggen met die rugpijn. Het spijt me dat ik na de voorstelling niet in staat was tot een nagesprek.
Mijn excuses ook aan de gasten die uitkeken naar één van beide of zelfs beide voorstellingen op 5 mei in Zwolle. Het lukte gewoon echt niet. We plannen nieuwe data voor de voorstellingen, zodra er zicht is op herstel.
Tot slot wil ik de ploeg van Wresinski Theater bedanken voor de warmte, het begrip en het zoeken naar alternatieve mogelijkheden na het uitvallen van het 5 mei programma. En ook aan de keukenbrigade van Wresinski die al veel had voorbereid voor het buffet-diner dat op 5 mei tussen de voorstellingen gepland was.
Met mij gaat het inmiddels een heel klein beetje beter. Maar echt fraai is het nog niet. Ik kan een beetje lopen, maar niet staan of zitten. Maandag gaan er specialisten mee aan de slag gaan en ik ben zeer benieuwd wat dat gaat brengen.
Dankzij de methode ‘Nicole’ kan ik slapen. Ik weet niet wat ik anders had gemoeten.
Het is vanzelfsprekend mogelijk om een enkele voorstelling te bezoeken. Daarnaast bied ik ook de mogelijkheid om met korting beide voorstellingen te bezoeken en van het buffet-diner te genieten. Klik naar één van beide voorstellingen voor details en ook voor het combinatie-ticket. Tot op 5 mei!
Tot de zomervakantie speel ik nog tenminste 14 voorstellingen. Tenminste, want specials en festivals staan niet in het overzicht. Ook missen voorstellingen die ik als Nora in ‘Een Poppenhuis’ speel. Een volle agenda en ik speel een mix van voorstellingen: Oscar en Oma Rozerood, Zij zagen Oorlog en Arum dem Fayer.
Op 18 januari 1943 begint de opstand in het Joodse getto in Warschau. Zo’n 500 gewapende verzetstrijders voorkomen dat inwoners van het getto werden gedeporteerd. Ze verkiezen een zekere dood in de strijd, boven een weerloze ruiming.
Het verzet verrast de nazi’s. Ze staken de ontruiming om versterkingen aan te voeren. Daarbij onder meer een beruchte SS-eenheid die bestaat uit veroordeelde verkrachters en moordenaars. Die voorbereiding duurt drie maanden.
In die tijd bouwen de Joodse verzetsstrijders talloze bunkers met ondergrondse verbindingen. Op de zwarte markt kopen ze tegen woekerprijzen nog een aantal wapens. Ze krijgen geen hulp van buiten.
Op 19 April vallen de nazi’s met groot materieel aan. De intensiteit van het verzet is enorm. Met artillerie schieten de nazi’s daarom van afstand het getto plat. Soldaten steken daarna de resten in de brand. Tunnels en bunkers vernietigen ze met. Desondanks weten kleine groepen strijders het tot 16 mei vol te houden.
13.000 Joden verliezen tijdens de opstand hun leven. 40.000 worden er naar vernietigingskamp Treblinka gestuurd.
In 1949 openen overlevenden op een heuvel bij Arce in Israël het Ghetto Fighters’ House. Daar vind je een zeer informatieve tentoonstelling over deze opstand. De tentoonstelling is gebaseerd op ooggetuigenverklaringen, inclusief bijdragen uit dagboeken en brieven. Er is ook een speciale kinderafdeling die ten doel heeft de Holocaust op een begrijpelijke manier uit te leggen aan jonge mensen vanaf 10 jaar oud.
Opdat we nooit vergeten.
Deel dit:
Een kruising tussen een flipperkast en een achtbaan
2022 begon goed, maar veranderde snel in een nachtmerrie waar ik me even geen raad mee wist. De bittere realiteit van een hele grote oorlog in Europa torpedeerde mijn zo zorgvuldig geplande bevrijdingstoer. Het jaar voelde als een kruising tussen 2022: een kruising tussen een flipperkast en een achtbaan
Even terug naar 2020
Twee jaar had ik gewerkt aan mijn solovoorstelling ‘Zij zagen Oorlog’. Na diverse succesvolle try-outs in ‘s-Hertogenbosch, Nijkerk en Kalmthout (België, regio Antwerpen) vond ik dat ik ermee naar het publiek kon. De première was gepland op 5 mei 2020 en zou in Utrecht plaatsvinden. Ik keek er enorm naar uit. Het zou er niet van komen, want op 3 mei ging het land op slot en zo gooide de eerste Corona-lockdown roet in het eten.
Onzekerheid troef
Wat volgde was een half jaar vol onzekerheid. Niemand in theaterland wist waar we aan toe waren. Corona-regels maakten het voor theaters onmogelijk om een voorstelling voor veel publiek te laten spelen. Een aantal locaties ging dicht tot er helderheid was en de plekken die net na de zomer open gingen konden onmogelijk iedere artiest programmeren.
Uiteindelijk speelde ik een dubbele première in de Schouwburg in Zwolle. Dankzij Sander, waarvoor ik hem nog altijd intens dankbaar ben.
Daarna volgde een korte toer die eindigde op 23 december 2020 in Venlo. Het was de laatste dag dat er gespeeld mocht worden, want om 00.01 uur ging het land weer volledig op slot.
2021
Overheidsbeleid maakte spelen begin 2021 onmogelijk. Niemand had een idee hoelang die nieuwe lockdown zou duren. Misschien een paar maanden, misschien wel een heel jaar. Ik vroeg me af of ik ‘Zij zagen Oorlog’ ooit zou kunnen spelen.
We wilden niet bij de pakken neerzitten en kozen ervoor om twee dagen per maand een theaterzaal te huren en op die dagen ‘Zij zagen Oorlog’ twee keer per dag gratis voor een internet-stream te spelen. Dat deden we maar liefst 6 maanden, dus zo speelde ik de voorstelling 24 keer. Het aantal streams wisselde tussen 4 en 121.
Die serie voorstellingen bracht ons routine. Twee keer per maand alle spullen in de auto en ergens opbouwen. Licht programmeren en afstellen, stream-omgeving inrichten en dan twee voorstellingen spelen: een matinee en avondvoorstelling.
Internet was kil en afstandelijk, zonder emotionele terugkoppeling van mensen in de zaal. Het was heel hard werken om iedere keer weer op te laden voor die camera. Natuurlijk waren er chats en reacties, maar die lees je pas achteraf. Dat is een schril contrast met een lach of snik in de zaal. Maar ik speelde voor publiek en dat was echt beter dan niets.
Tweedeling en polarisatie
De tweede helft van 2021 was emotioneel lastig.
De overheid voerde een corona-bewijs in. Het bewijs was op voorwaarden te verkrijgen en daarmee had je toegang tot faciliteiten, zoals het theater. Had je geen bewijs, dan geen toegang. We begrepen de afweging van de overheid, maar konden ons niet vinden in de tweedeling die aangejaagd werd.
In theaterland werken bovendien veel vrijwilligers als gastheer en gastvrouw. De sfeer in de samenleving was al verre van prettig en dat corona-bewijs maakte het er niet beter op. Aan de poort moesten die vrijwilligers behalve tickets nu ook corona-toegangsbewijzen controleren. Dat leverde potentieel lastige of gevaarlijke situaties op en wij vonden dat je vrijwilligers dat niet aan moet willen doen.
We kozen ervoor om de rest van het jaar niet te spelen. Dat deed me veel pijn, maar die beslissing voelde (en voelt) goed.
Bevrijdingstoer 2022
Het nieuws in het laatste kwartaal van 2021 wees erop dat de samenleving uiterlijk eind februari 2022 open zou gaan voor iedereen. We planden heel zorgvuldig een bevrijdingstoer voor het voorjaar van 2022 langs herdenkingen en vrijheidsvieringen. Het idee ontstond in door gesprekken met de organisatie die jaarlijks in Nieuw-Weerdinge de bevrijding van Noordoost Drenthe door de Poolse 1e Pantserdivisie herdenkt.
Na een jaar kilheid van het spelen voor een internetstream, keek ik enorm uit naar die voorstellingen voor echt live-publiek. Eindelijk spelen voor levende mensen in dezelfde ruimte. Ik was zo toe aan de warmte van mensen en normaal contact.
Het liep anders
Op de dag dat ik de spullen voor de tour zou ontvangen viel Rusland Oekraïne aan. Ik stond op mijn telefoon te kijken hoe raketten insloegen op het plein waar ik zo vaak met mijn geliefde oma liep, toen de vrachtwagenchauffeur op het raam tikte.
Tien minuten later stond ik wezenloos buiten bij twee pallets theatermateriaal: speakers, lampen, decor. De chauffeur uit Lichtenvoorde was vriendelijk, maar ik wist niet wat ik met de situatie aan moest.
Toen werd het me allemaal teveel.
Of mijn leven er vanaf hing
Een uur of wat later herpakte ik mezelf. Na overleg met mijn team besloten we de toer te spelen om geld in te zamelen voor Oekraïense weeskinderen.
De repetities en een pittig toerschema hielpen me om door de duistere tijd heen te komen. Ik deed veel interviews en ondersteunde diverse festivals en evenementen. Het waren lange dagen met veel reizen en bouwen. Ik speelde of mijn leven er vanaf hing … en misschien was dat ook wel zo.
Dokter Kurt Reuben tekent met houtskool de Madonna en het kind. Uit het evangelie van Johannes haalt hij de tekst: “Licht, liefde, leven.” Hij hangt de tekening op in een bunker. De Madonna met het kind wordt een bedevaartsoort voor vele Duitse soldaten.
Het is december 1942. Een deel van het Duitse leger viert Kerstmis in Stalingrad. Diep in de USSR zijn ze al een paar weken omsingeld door het Rode Leger. Temperaturen zijn diep onder nul. Eten is schaars. De hoop op redding neemt per dag af. Met spiritualiteit, kameraadschap en muziek houden ze de moed erin.
In delen van de stad zitten de strijdende partijen heel dicht op elkaar. Dan zijn linies gescheiden door een straat of steeg. Soms slechts door een plafond. De ene partij bezet dan de kelder en begane grond. De andere partij huist in de verdiepingen daarboven. Ondank de strijd, zingen ze rond kerst her en der met elkaar liederen en n er is zelfs een geval bekend waar Russen en Duitsers canon zingen.
De tekening van de Madonna en het kind wordt met één van de laatste vliegtuigen uit de stad geëvacueerd. Dat lot wacht niet dokter Reuben, die gevangen wordt genomen door de Sovjets.
In gevangenschap tekent hij nogmaals zo’n Madonna. Hij overlijdt in een kamp in januari 1944.
Iedere voorstelling die ik ontwikkel speel ik in een bepaalde vorm tientallen malen op dezelfde plekken, zoals mijn studio, een studio bij mijn regisseur Paul Dekker en de oefenzaal van de Meisner Toneelacademie ‘s-Hertogenbosch. In die zaal speel ik dan ook altijd de eerste voorstellingen waar een paar mensen publiek bij aanwezig is. Warme gevoelens bij Theater De Garage heb ik omdat zij als eerste externe partij ooit mijn voorstelling in de agenda zetten.
Er komt natuurlijk een moment waarop ik met een voorstelling naar buiten ga. Dan ga ik het spelen op plekken waar ik het nog niet eerder gespeeld heb. Dat is een bijzonder gevoel, want iedere locatie heeft zo zijn eigen energie.
Het is niet vanzelfsprekend dat je overal mag spelen. Integendeel, want theaters zijn druk en ruimte en middelen zijn beperkt. Iedere keer als een theater dan voor me kiest en mijn voorstelling in een agenda zet, dan is het alsof de zon mijn hart verlicht.
De eerste keer dat me dat gebeurde was begin 2020 en dat was een bijzonder moment. Mijn voorstelling ‘Zij zagen Oorlog’ was net klaar en we waren met diverse partijen in gesprek over speeldata. Ik had een paar foto’s, maar geen video-promo, geen website, geen nieuwsbrief en geen facebook. Toch besloot Theater de Garage in Venlo om mijn voorstelling voor december 2020 in de agenda te zetten, een onbeschrijfelijk gevoel.
Het prachtige theater is gebouwd in een oude garage en heeft een fantastische zaal met 98 zitplaatsen. Als zoveel theaters draait het op vrijwilligers. Het is werkelijk een geweldige plek om te spelen en ik was wat trots dat ik er een jaar later terug mocht komen met de reprise van ‘Zij zagen Oorlog’. 8 december ben ik er weer en wel met het kerstverhaal Oscar en Oma Rozerood.
De jonge rekruten trekken hun uniformen aan. In de dertiende minuut (vanaf 13.15 om preciezer te zijn) duikt mijn bril op.
Als je op Netflix inmiddels de nieuwe ‘im Westen nichts Neues’ hebt gezien, dan herken je vast de scene met de bril aan het begin van de film. Daar vervangt een hoofdrolspeler zijn normale bril door een actiebril die ook goed past onder gasmaskers.
Toen ik ‘Zij zagen Oorlog’ maakte had ik precies zo’n bril in gedachten voor de scene met de Unteroffizier die de verantwoordelijkheid terug komt geven aan zijn bevelhebber. Na lang zoeken vonden we zo’n bril uiteindelijk bij een antiekwinkel in Arnhem, nieuw en nog in het originele blik.
Van het weekend naar Nationaal Monument Kamp Vught geweest voor een expositie over Jodenvervolging in Nederland. De expositie vertelt de geschiedenis van 1932 tot 1946 en bestaat uit foto’s met beknopte maar treffende beschrijvingen, een paar attributen en 3 korte films. Je hebt ruim een uur nodig om alle informatie van deze expositie tot je te nemen. En ik had ruim een uur voor nodig om het te verwerken. De haarscherpe films brengen vroeger dichtbij.
Prachtige collectie foto’s
De foto’s komen uit vele (internationale) archieven en zijn gemaakt door burgers, verzetsmensen, Duitse propaganda-fotografen, Nederlandse fotografen in Duitse dienst en ook (Nederlandse en Duitse) Wehrmachtsoldaten. De maker toont de feiten en laat het oordeel aan de kijker.
De foto’s zijn best intens, maar de meeste indruk maakten delen van de films op me. Die zijn digitaal verbeterd en her en der echt haarscherp. Daardoor zijn de gebeurtenissen niet iets obscuurs uit een vaag verleden zijn, maar komen ze heel actueel over.
Must visit
Iedere middelbare school zou deze expositie moeten bekijken. Vooral om te ervaren hoe de samenleving tussen 1932 en 1939 met vluchtelingen worstelde. Maar vooral ook om te zien hoe een grote groep mensen in de periode tussen ’40 en ’42 stapje voor stapje uit de samenleving werd gehaald. Daarna werden ze langzaam ontmenselijkt, zodat er uiteindelijk niemand meer van opkeek toen ze op de trein naar Oost-Europa werden gezet.
De expositie is tot en met 8 januari 2023 te zien in Kamp Vught.
Dit hele jaar zamel ik met mijn theatertournee met ‘Zij zagen Oorlog’ geld in voor (primair) Oekraïense weeskinderen. De vaste volgers weten dat. Abonnees van mijn nieuwsbrief weten nog iets meer. Ook de opbrengsten van de optredens in Wijk bij Duurstede en de significante donatie van het festival ‘Toeren bij de Boeren’ gaan naar Oekraïne. Maar we leveren geen geld voor wapens, wel voor ambulances.
Ook heb ik het beleid aangepast, aangezien de overheid in Oekraïne geld inzamelt voor het leger. Ze oefent in toenemende mate druk uit op hulporganisaties om ook voor wapentuig te doneren. We zien diverse hulporganisaties voor kinderen daar inmiddels ook invulling aan geven. Ik snap dat die overheid dat doet en sta niet in de schoenen van de hulporganisaties, maar het is niet mijn keuze om wapens te financieren.
We sturen dus geen geld meer, maar wel goederen zoals afgelopen week nog boeken en spelletjes. Wel ondersteunen we met geld een organisatie die ambulances naar Oekraïne brengt en onderhoudt.
