In Anatevka (Fiddler on the Roof) praat melkboer Tevye op zo’n manier met God, dat je gelooft dat hij er is. Acteur Chaim Topol doet het zo goed, dat je geen moment twijfelt. Die expressieve ogen en de totaal ontspannen houding van hem. Topol was melkboer Tevye die ons meenam naar het Joodse platteland in Oost-Europa van 100 jaar geleden, eerst jaren op toneel en begin jaren ’70 ook in de beroemde verfilming.
Los van een groot voorbeeld voor mij als actrice – denk aan Oscar en zijn relatie met God – gaf Topol mij ook een inkijkje in de wereld van mijn betovergrootouders. In het oosten van Europa woonden zij nog in zulke sjtetls. Ik kende de verhalen, Topol schonk me de beelden.
Vandaag vertrok zijn ziel naar haolam haba, de volgende wereld. Hij werd 87 jaar. Zijn Tevye is voor de eeuwigheid.
De laatste tien minuten voor het optreden sta ik eenzaam achter de coulissen in het donker. Even voel ik me even een schoolkind dat weg wil lopen voor het begin van een tentamen.
Dan zie ik de emotionele achtbaan voor me en vraag ik mezelf af: “Wat doe je jezelf toch aan?”
En elke keer geef ik mezelf hetzelfde antwoord: “Stel je niet aan, het gaat niet om jou.”
Het gaat inderdaad niet om mij. Het gaat om de personages die op dat moment in het donker als het ware om me heen staan. Ze fluisteren in mijn oor: “Doe het! Alsjeblieft vertel mijn verhaal. Alsjeblieft! D mensen moeten het weten. Mijn verhaal is belangrijk”.
Dan haal ik diep adem en stel mezelf beschikbaar voor hun verhaal. Opdat ze echt kunnen bestaan. Even, misschien maar voor een uur of twee uur, maar wel levensecht.
De poppenspeler speelt niet een personage, maar is zijn karakter.
Vraag jezelf het volgende af. Je ziet een poppenspeler die close up laat zien hoe hij zijn spel doet. Hij verdraait zijn stem en improviseert een talkshow-optreden. Je ziet hem en zijn pop. Op welk moment bestaat die poppenspeler voor jou al niet meer? Dat doet waarachtig acteren in verbeelde omstandigheden.
De poppenspeler is zijn karakter. Het zijn twee lichamen en je ziet ze naast elkaar staan, maar in je hoofd en hart is het er één.
Jim Henson is een genie en één van mijn grote helden. Hij bedacht onder andere de Muppetshow, Sesamstraat en de Freggels. Hij speelde talloze karakters en stemmen, veel geïmproviseerd. Ik kan er eindeloos naar kijken.
Eén van zijn motto’s is: “De enige manier waarop de magie werkt is door daar hard aan te werken. Maar hard werken kan hartstikke leuk zijn.” En zo is het.
Jim Henson overleed op 16 mei in 1990. Hij werd helaas maar 53 jaar oud.
Even een moment van bezinning in de zon om losse eindjes te ordenen.
Losse eindjes domineren mijn gedachten en bepalen mijn takenlijst op dit moment. Ik ben net klaar met de reprise-toernee van ‘Zij zagen Oorlog’, maar afgerond is dat allemaal nog niet. Ik heb de nodige evaluaties voor de boeg. Daarnaast zijn we druk met de donaties aan – en ondersteuning van allerhande goede doelen in Oekraïne. Ook staat mijn nieuwe theater-tournee van ‘Oscar en Oma Rozerood’ voor de deur. Die voorstelling ontwikkelden we vorig jaar, maar die moet voor 9 juni natuurlijk wel even gerepeteerd worden. En dan is er nog promotie, enzovoort. Enfin, je hebt vast een idee van de berg losse eindjes die op me ligt te wachten.
Intensief bewegen met Elsa van der Heijden
Dit weekend nam ik vrij. Of eigenlijk ook weer niet, want ik schreef me in voor een workshop intensief bewegen met master-teacher en ex-internationaal danseres Elsa van der Heijden.
In drie dagen ben ik dan 15 uur aan het bewegen op muziek. Het lichaam wordt los gemaakt en volledig voorbereid op het opgaan in welke rol dan ook.
Het zijn dit soort technieken die me helpen om intensieve voorstellingen zoals ‘Zij zagen Oorlog’ en ‘Oscar en Oma Rozerood’ te dragen. Als ik erin geloof, dan kan ik iedere bezoeker meenemen en in vervoering brengen. Recensies en referenties bewijzen dat.
Voorstellingen zijn intens, reacties heel goed en daar werk ik ook keihard voor.
Met dank aan Meisner Toneelacademie
Dergelijke specialistische workshops en acteer-master-classes worden exclusief aangeboden door de Meisner Toneelacademie in ‘s-Hertogenbosch. Zonder die toneelschool en haar oprichter Paul Dekker was ik nooit de actrice geworden die ik vandaag de dag ben.
Natuurlijk is 15 uur dansen intensief. Daarom noemt Elsa het ook een ‘intensief bewegingsweekend’. Het is pittig, maar oh zo goed voor het lichaam, ziel en de geest.
Inspiratie en verdieping via de Meisner Toneelacademie
Dit soort workshops volg ik het hele jaar. Het leert me nieuwe technieken en brengt me verdieping. Dankzij dergelijke unieke workshops kom ik ook in direct contact met mensen die me inspireren en motiveren.
Ik kan echt uitkijken naar zo’n workshop. Voor de mensen en de verdieping, maar vooral omdat ik weet dat het mijn eigen voorstelling beter maakt. En daar doe ik alles voor, tenminste zes uur per dag. Elke dag.
Meisner toneelacademie in ‘-Hertogenbosch haalt Brenna Palughi naar Nederland voor 5-daagse workshop Lucid Body en Body Intelligence.
Plaquette van Jerzy Grotowski op de muur van zijn “Theater Laboratorium” in Polen. Heem will ihch, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons.
Vliegtuigen vol humanitaire – en militaire hulp voor Oekraïne vliegen af en aan op het kleine vliegveld van de Poolse stad Rzeszów. De stad is qua omvang vergelijkbaar met Groningen. Het nabij gelegen vliegvlieg is iets groter dan vliegveld Eelde. Vanaf de Poolse stad is het normaal gesproken twee uur rijden naar de grote Oekraïense stad Lviv. Maar door oorlogsgeweld, vluchtelingen en wegafsluitingen doe je er nu bijna vier uur over. Rzeszów is voor mij vooral de geboortestad van Jerzy Grotowski, de grote theateronderzoeker .
Ksenia speelt Strannik: de mens als Pelgrim, slechts in leven waar de voeten de grond raken.
Ook acteren doe je met je lichaam. Het voorbereidend werk, zoals het leren van tekst en het analyseren van een karakter, doe je met je hoofd. Daarna laat je die informatie als het ware in je lichaam “zakken” en kom je in de verbeelde wereld waar je dingen ziet, hoort, proeft, beleeft. In deze verbeelde wereld produceert je lichaam impulsen, je stem en je emoties.
Door middel van de fysieke Grotowski training gaat de acteur op zoek naar de impulsen die uit het dieptste van zijn lichaam stromen en leidt deze zo zuiver mogelijk naar de expressievorm die nodig is voor de voorstelling. Op het moment dat de acteur deze handeling volbrengt, is hij ten volle aanwezig op het toneel, iets wat vaak met “stage presence” wordt geduid. De toeschouwer is dan geboeid door alles wat de acteur doet, die herkent zichzelf erin.
Zo’n totale handeling is alleen mogelijk als het lichaam ‘transparant’ en afgestemd is op de kleinste impulsen van binnen en van buiten. Om deze transparantie te bereiken train je je lichaam als acteur op een zeer specifieke wijze. De training die Grotowski in zijn theater laboratorium is daarvoor ontwikkeld.
Jerzy Grotowski, de grote theateronderzoeker, inspireerde talloze mensen die hun eigen fysieke acteertrainingen ontwikkelden. Ook die streven hetzelfde doel na: ze leren je zuiver acteren. Ik volgde er verschillende, maar bij Grotowski ga ik echt ‘aan’.
Deel dit:
Details bepalen ontwikkeling van een theatervoorstelling
Een studie naar licht en silhouetten. (Foto: Roy van Veen)
Details bepalen ontwikkeling van een theatervoorstelling. De kleine dingen, zoals dat heet. Dat is het spel van de actrice, bewegingen over de vloer, de plek van het decor, het licht, eventueel ondersteunende audio en natuurlijk een correct gebrachte tekst.
Ik leer de tekst van buiten en spreek die een aantal keer uit, totdat de betekenis en de intentie duidelijk wordt. Als ik deze intentie in mijn lichaam voel, komen de creatieve ideeën over de houding, de beweging in de ruimte en de muziek.
Woord voor woord enzin voor zin, ontstaat er een scene. Die speel ik een aantal keer achter elkaar en dan voel ik vanzelf waar ik qua emotie of de betekenis mis zit. Tegelijkertijd gebruik ik de camera om met een derde oog een overzicht te houden over de ruimtegebruik. Dat pad bewandel ik alleen, totdat ik het gevoel krijgt dat ik mijn keuzes kan verantwoorden. Met die grove schets ga ik naar de regisseur.
Die kijkt naar de dramatische ontwikkeling en de mise-en-scene, maakt de keuzes scherper, of komt met beter passende interpretatie en soms met nieuwe ideeën. De richting van een voet of een hand kan een wereld van verschil betekenen. Dergelijke details bepalen de ontwikkeling van een theatervoorstelling. Samen komen we tot een doorleefde weergave van een verhaal met geloofwaardige karakters en echte emoties. Dat is een super creatief proces waar ik extreem van geniet.
Een experiment met doeken en dans. (Foto: Roy van Veen)
Daarna komt de muziek en dat is een heel belangrijk onderdeel van elke theatervoorstelling. Muziek bepaalt een deel van de emotie en vaak ook het ritme in de vertelling. Je kunt ermee tot rust komen of worden geprikkeld tot spannende ontwikkelingen. Ik experimenteer met diverse soorten muziek, oud en nieuw. En als ik uiteindelijk een goed idee heb van wat ik nodig heb, dan laat ik dat maken.
Het licht ontwerpen we tijdens een aantal voorstellingen voor een lege zaal en ook daarin laat ik me leiden door mijn gevoel. Als dat goed zit, dan kijk ik hoe het werkt voor het publiek en als dat niet past, dan doen we het opnieuw.
Als ik uiteindelijk een voorstelling heb die voor 95% staat, dan speel ik hem voor intimi. Dat zijn een paar voorstellingen en de feedback gebruik ik voor de finetuning.
Dan volgen een paar try outs voor publiek van uiteenlopende leeftijden en met wisselende achtergrond. De meningen van de toeschouwers gebruik ik om de definitieve puntjes op de i te zetten, want uiteindelijk gaat het bij het ontwikkelen van een theatervoorstelling om de details.
Dan is het de hoogste tijd om even wat afstand te nemen. Ik ga een paar weken wat anders doen. Werken aan een nieuw concept, liedjes spelen of een ander optreden voor te bereiden.
Op die manier kijk ik enige maanden later dan met verse ogen naar mijn voorstelling. Dan pas ik hem hier en daar nog aan. Vervolgens repeteer ik zo’n 4 uur per dag en daarna ga ik ermee het theater in.
Via mijn website vraagt iemand hoeveel tijd er zit in het ontwikkelen van de voorstelling. Eerder werd die vraag me al op Facebook gesteld. Het is een voor de handliggende vraag, waarop ik een uitvoerig antwoord beloofd heb: hoe gaat het er achter de schermen aan toe?
Idee
Alles begint met een idee en dat ontstaat doordat een verhaal me grijpt of een situatie me raakt. Die inspiratie kan overal vandaan komen. In het geval van ‘Zij zagen Oorlog’ is dat de gedachte van ergens te wonen en er volledig bij te horen, maar dan toch je land uit te moeten omdat een klein deel van de mensen om je heen dat wil en de rest daar niet tegen ageert.
Verkennen en ontdekken
Als zo’n idee echt gaat leven, dan ga ik daarmee aan de slag om het vorm te geven. Ik heb daar via allerhande opleidingen een pallet aan tools en technieken voor geleerd. Ik put zelf vooral uit Meisner Technique en Grotowski. En hoewel dat vooral Amerikaanse technieken zijn, leerde ik ze in Den Bosch, want daar zit de Meisner Academie. Ik werk grof een eerste karakter uit en zoek wat de persoon drijft en zoek zo mijn weg.
Van verhaal naar vorm
Dat proces zit in mijn hart en hoofd en groeit uit naar ‘actie op de vloer’ waar direct meer mensen bij betrokken zijn. In eerste instantie een regisseur, in dit geval Paul Dekker.
We zijn dan niet bezig met een voorstelling, maar gewoon met een verhaal. Dat heeft een bepaalde spanningsboog en emotie en lengte. We zijn dan actief bezig met het invullen van witte vlekken en zo onstaat er langszaam een vorm van iets dat een voorstelling kan worden.
In de ontwikkeling zijn we dan halverwege, maar tijdstechnisch is het hooguit een kwart. Eerder nog minder. Hoelang deze periode duurt kan ik niet zeggen, want dat is afhankelijk van het verhaal en de rijping.
In aanloop naar ‘Zij zagen Oorlog’ duurde deze periode enige maanden, maar voor mijn andere voorstelling was het idee er direct toen ik een boek las.
Niet alleen
Uiteindelijk ontwikkelen Paul en ik zo een voorstelling en als dat voor 90% staat, gaan we finetunen: choreography, emoties, stem, uiterlijk, kleding, muziek, licht en eventuele effecten. Daarvoor kan ik leunen op een vast team van mensen waar ik meerdere voorstellingen en andere projecten mee heb gedaan. Samen brengen we de voorstelling dan naar een moment dat we hem als ruwe try-out kunnen laten zien aan een select gezelschap van kijkers.
Van showcase naar try-out
Die eerste ruwe versie noemen we een showcase. De feedback die we krijgen koppelen we aan onze eigen ervaring en de ideeën die we nog hadden, of de ambities die nog in de pipeline zaten. Zo werken we toen naar een eerste echte try-out met publiek.
De feedback van de try-outs verwerken we, inclusief onze ervaringen met audio, licht, etc. Dat allemaal leidt tot optimalisaties, cq. verbeteringen op weg naar de première.
Twee concrete voorbeelden in de tijd
Aan ‘Zij zagen Oorlog’ ontwikkelden we nagenoeg heel 2019. Ik speelde een aantal showcases aan het einde van het jaar, om begin 2020 vervolgens twee grote try-outs te spelen in België. In februari speelde ik nog drie try-outs in Nijkerk en Hoevelaken en in mei zou ‘Zij zagen Oorlog’ in premiere gaan. Dat lukt door corona-maatregelen helaas niet, dus de première werd opgeschoven naar september 2020.
‘Zij zagen Oorlog’ speelde ik vervolgens tientallen malen voor publiek en die voorstelling speel ik ook in 2022 nog. Tot en met 9 mei sta ik ermee in theaters of bij bevrijdingsherdenkingen (ook in 2023 en 2024 trouwens).
Op 9 juni 2022 gaat mijn nieuwe voorstelling in première. Het idee daarvoor ontstond najaar 2020 toen ik een boek las. Het ruwe ontwerp voor de voorstelling maakte ik met regisseur Paul Dekker tot de herfst van 2021. In de zomer speelde ik in de betuwe in een tent een stuk voor een aantal vrienden. Het voelde goed en de feedback was positief, dus we besloten de rechten te verwerven en daarna hebben we de voorstelling doorontwikkeld.
Eind december 2021 speelde ik een showcase van ca. 20 minuten. Additionele showcases vervielen omdat er wederom sprake was van een lockdown. Op 9 juni gaat de voorstelling in première en het spreekt voor zich dat ik hem voor die tijd nog wel ergens als een grote try-out speel, maar op dit moment is dat nog onduidelijk.
15 maanden
Nu ik zo op beide processen terugkijk, constateer ik dat ik in beide gevallen zo’n 15 maanden aan de voorstelling heb gewerkt voordat hij in zijn geheel ergens het theater in ging. Ondanks dat het vertrekpunt van beide producties heel anders is en ze in de uitvoering totaal niet op elkaar lijken.
“In je voorstelling ga je ogenschijnlijk moeiteloos over van het ene personage in het andere en daarin neem je de kijker mee naar een ander verhaal. Zo aangrijpend. Hoe doe je dat?” Het antwoord op die confronterende vraag tijdens een radio-interview is Meisner Technique.
Na anderhalf jaar voorstellingen sta ik er eigenlijk niet meer bij stil hoe zo’n transitie er vanaf de tribune (of stream) uitziet. We hebben het indertijd bedacht en uitgewerkt, en er eindeloos op gerepeteerd. Het staat, het werkt en het is echt.
Dat is het resultaat van Meisner Technique.
De lange versie van het antwoord
Jarenlang deed ik allerhande opleidingen en workshops. Ik speelde en speelde. Bedenk het en ik heb het gedaan, in Nederland en het buitenland. En toen ontdekte ik Meisner in NYC en dat bleek ook ‘gewoon’ in Nederland gedoceerd te worden.
Ik verdiepte me erin en ontdekte dat het een driejarige avond/weekend-opleiding is. Dat vond ik wel erg in het diepe, maar gelukkig bieden ze een zomercursus: in 5 avonden in 1 week kennis maken met alle facetten en docenten van Meisner in Den Bosch.
Dat deed ik en ik was verkocht.
Top-docenten bij Meisner Acteerstudio in ‘s-Hertogenbosch
De Acteerstudio in Den Bosch is klein. Docenten die zelf ‘het vak’ bij de grote studio’s in NCY hebben geleerd, nemen alle tijd voor je. Voor jou ja, want ze snappen als geen ander dat iedere acteur uniek is. Ze leren jou vanuit je gevoel te handelen, bewegen, spreken en wat dies meer zij. Ze coachen je op weg naar je ziel.
De zomerworkshops 2021 komen er weer aan. Vanaf 5 juli kun je op vier momenten kennis maken met alle facetten van Meisner. Het is verslavend en vormend. En oh zo waardevol!
