Benieuwd naar reacties van bezoekers? Kijk de film.
Als maker heb je een gevoel, waar een idee omheen ontstaat en als je dat hebt uitgewerkt, dan wil je niets liever dan ermee naar het publiek. Je bent benieuwd naar de reactie van bezoekers. De energie in de zaal, de stilte en de ontladingen bepalen voor mij het succes van van de voorstelling.
Tijdens de presentatie van het zoveelste album van de Rolling Stones vroeg een journalist aan Keith Richards of er een tournee zou komen. De markante gitarist bevestigde dat volmondig: “Het maken van een nieuwe plaat is verschrikkelijk veel werk. Lange dagen, veel schaven en pielen. Je doet het, zodat je op tournee kunt.”
De journalist dacht dat Richards daarmee de volle stadions bedoelde. Richard corrigeerde hem: “Nee, het gaat me om de reactie van bezoekers. Dat voel je alleen als je het live speelt, ook al staan er vijf mensen te luisteren.”
Een bloemlezing van reacties via social media.
Nu ben ik zover dat ik hem begrijp. Een live-voorstelling is zoiets als een gesprek. Vanaf het podium breng ik iets en daarop komt een reactie, soms klein, soms groot. En die reactie draagt de show ergens naartoe.
Na de voorstelling zoek ik de bezoekers altijd op. Ik ben razend benieuwd naar hun gevoel en reacties. De nazit is voor mij het hoogtepunt van iedere voorstelling.
Op tournee met theatervoorstelling ‘Zij zagen Oorlog’.
De theatervoorstelling ‘Zij zagen Oorlog’ is weliswaar mijn derde solostuk, maar het is de eerste voorstelling waarmee ik langs de theaters en dorpshuizen trek. Zo’n tournee is een nieuwe ervaring voor me en ik vind het geweldig.
Ik geniet van de energie in de zaal. De lach uit het publiek. En ook van hun tranen van ontroering. Ik hoor het allemaal en het zorgt voor een soort subtiele interactie.
“YouTube en TikTok op toneel”
In 75 minuten speel ik 6 korte verhalen achter elkaar. De verhalen gaan over mensen die een keuze moeten maken en die allemaal goede bedoelingen hebben.
Na elke voorstelling ga ik praten met bezoekers. Ik ben zeer benieuwd naar wat de show bij hen deed en welke van de korte verhalen ze het meest bij is gebleven.
Een 15-jarige noemde “Zij zagen Oorlog” een soort YouTube en TikTok op toneel: 6 korte verhalen die nagenoeg automatisch in elkaar overlopen.
“Ontroerend” zei een vrouw, die ‘s middags in Emmen de herdenking van de bevrijding door de Poolse eerste Pantserdivisie had bezocht en ‘s avonds de toneelvoorstelling beleefde.
“Wat een mimiek,” aldus een communicatiedeskundige. “Ieder gebaar telt en dan die ogen. Door merg en been. Prachtig.”
Nederlandstalig, maar grenzeloze emotie
Vaak zitten er ook een aantal Oekraïense vluchtelingen in de zaal. Zij kunnen de voorstelling niet verstaan, maar de emotie wel begrijpen. Met hen praat ik dan in het Russisch over hun gevoel en de situatie thuis. Het zijn erg emotionele gesprekken die me mijn leven bij zullen blijven.
Alle baten van de hele tournee zijn bestemd voor Oekraïense weeskinderen. Daar zijn er al teveel van en als de berichten niet liegen komen er helaas nog veel bij. Heel Nederland is bezig met dat stuk Europa en die saamhorigheid komt goed samen met het thema van ‘Zij zagen Oorlog’.
Het is heerlijk om te luisteren naar wat de voorstelling bij mensen deed.
De tournee in 2022 begon bij Theater de Garage in Venlo. Via het festival “Winterswijk in actie voor Oekraïne” in de Achterhoek ging ik naar Drenthe. Daar speelde ik tijdens een herdenking in Nieuw-Weerdinge en een paar dagen later in de Grote Kerk van Emmen. En nu ben ik op pad in Salland en het Vechtdal om via de Betuwe op 9 mei te eindigen in Amsterdam.
Ik speel op uiteenlopende locaties. Van festivals tot multifunctionele gebouwen. En van buurthuizen tot theaters. Daarvoor hebben we veel eigen spullen bij ons, zodat we altijd een ‘theater op maat’ kunnen bouwen.
In Nieuw-Weerdinge is theatervoorstelling Zij zagen Oorlog onderdeel van een driedaags evenement dat vrijheid herdenkt. We bouwden daar ons eigen theater.
De komende dagen speel ik in Heino, Dalfsen en Windesheim (bij Zwolle). Drie prachtige locaties, elk uniek. Elk met hun eigen publiek. Ik heb er zin in.
Onder meer met folders breng ik Zij zagen Oorlog onder de aandacht.
In 2020 maakte ik met regisseur Paul Dekker het toneelstuk ‘Zij zagen Oorlog’. Het gaat over zes mensen die twee dingen met elkaar gemeen hebben: ze moeten een keuze maken en hebben goede bedoelingen. Met hart en ziel voor Oekraïne speel ik nu mijn visie op vrede en vrijheid.
Na het maken moet je de voorstelling promoten, want ik wil er publiek bij hebben. Ik wil van ze horen of ze het dilemma net zo beleven als ik.
Toen we in 2020 met de promotie begonnen, ging het land voor twee jaar op slot. Ik speelde de voorstelling wel 24 keer live voor een internet-stream, maar dat is toch anders als live in een volle zaal. Nu mag ik eindelijk weer naar de mensen toe!
Met hart en ziel speel ik theaterstuk voor Oekraïne en breng ik de voorstelling oa. met folders aan de man.
Voor 2022 plande ik daarom een toer langs bevrijdingsdagen en vrijheidsherdenkingen. Ik wilde het pad van de bevrijder volgen. De Polen die delen van Nederland bevrijd hebben. De Fransen, Amerikanen en Belgen. En de Canadezen en de Britten. Ooit had Nederland ook veel buitenlandse hulp nodig om weer vrij te worden.
Een vuist van vuur daalde neer op mijn jeugd
Midden in de voorbereiding viel Rusland mijn geboorteland aan. Ik zag raketten vallen straten en het plein waar ik met mijn oma een ijsje haalde. En waar ik mijn eerste optredens voor publiek had. Waar ik met mijn tante naar de markt liep. Een vuist van vuur daalde neer op mijn jeugdherinneringen. Dat deed ontzettend veel pijn en ik was ruim een week totaal van slag.
Maar de plicht riep, want er stond een optreden in Venlo in de agenda. Ik dwong me om te repeteren. En besloot alle opbrengsten van de hele toernee te doneren aan projecten voor Oekraïense weeskinderen en vrije Russischtalige media.
Om die opbrengst zo hoog mogelijk te maken folder ik. Dat doe ik met hart en ziel en daar krijg ik gelukkig hulp bij.
Zij zagen Oorlog was voor mij al intens, maar krijgt nu een dubbele lading. Het spel komt uit mijn haarvaten, want ik ben lang weg uit Oekraïne, maar Oekraïne gaat nooit weg uit mij. Dat gevoel van onrecht leeft niet alleen bij mij, maar gelukkig ook bij de bezoekers.
Wat vinden anderen eigenlijk van toneelstuk Zij zagen Oorlog?
In Nieuw-Weerdinge bouwden we het podium om tot een rustige omgeving.
In Nieuw-Weerdinge herdenken ze al decennia lang de bevrijding door de Poolse Pantserdivisie. Dat ik op zo’n herdenking mag spelen voor de vrijheid vind ik het hoogst haalbare. Daar is de theatervoorstelling Zij zagen Oorlog voor bedoeld. Opdat we nooit vergeten dat Nederland haar vrijheid terugkreeg met veel hulp van buitenaf.
Het was een prachtige dag in Oost-Drenthe. En ik speelde in De Badde, een geweldig multifunctioneel buurthuis. Met podium en ruimte voor heel veel mensen.
En die waren er. Het was prachtig. Ontroerend, maar prachtig. Ook de gesprekken achteraf. Een dag om nooit meer te vergeten. Net als die 7e april 1945. Dank jullie wel!
9 liederen speelde ik in Winterswijk en vertelde dat we zuinig moeten zijn op onze vrijheid.
Vrijheid is het hoogste goed. De vrijheid om te doen en laten wat je wil, wanneer je dat wil. Hoe fragiel vrijheid is, bewijst de situatie in Oekraïne. Daarom moeten we iedere dag zuinig zijn op onze vrijheid.
Ook moeten we ons er bewust van zijn dat Nederland in honderden jaren tot een democratie kon worden. Niet perfect, maar wel zoveel beter als het staatsmodel in Rusland.
Oekraïne heeft na vele overheersers het amper 30 jaar zelf voor het zeggen, is goed op weg, maar moet nog veel leren. Ze bouwen aan hun democratie en hun vrijheid, maar worden aangevallen. We moeten ze helpen, zonder ze te willen overheersen, opdat ook zij de leertijd krijgen die ze nog nodig hebben.
Winterswijk in actie voor Oekraïne
In Winterswijk mocht ik op het festival “Winterswijk voor Oekraïne” 45 minuten zingen en spelen. Ik koos voor een reeks liederen die me hielpen de regionale situatie te duiden. Daarvoor gebruikte ik ook mijn eigen afkomst en geschiedenis. Want zoals de André Valkeman het in De Stentor zo treffend duidde: “Met een Russische vader en een Oekraïense moeder is Ksenia de Oekraïense oorlog.”
Mijn inspiratie haalde ik onder meer uit een gesprek dat ik had met twee Oekraïense vluchtelingen die mijn voorstelling in Venlo bezochten. Maar ook uit mijn eigen beide oma’s die de tweede wereldoorlog in de USSR overleefden. Eén kon tot haar dood het Duits niet horen. Terwijl de ander het grootste mededogen met de Duitsers heeft maar nooit meer oorlog wilde meemaken. Die situatie trof ik ook bij de toeschouwers van het prachtige festival in Winterswijk.
Verscheurd door de Russische taal
Ik zong een lied dat werd in de USSR populair werd als Russischtalig anti-oorlogslied. Dat thema is zo universeel dat de Duitsers daar nagenoeg direct een eigen versie van maakten. Ik zong het deels in het Russisch, deels in het Duits. Het Russisch zorgde voor grote woede bij één vluchteling, want haar zoon vecht in Oekraïne tegen de Russische aanvallers en ze kan de ‘taal van de vijand’ niet meer horen.
Tegelijk is die taal ook wat ons bindt, want hij was tientallen jaren de voertaal in die immense USSR. Veel generaties zijn er groot mee geworden. Er is ook veel kunst in die taal gemaakt. Oneindig veel gedichten en boeken werden er geschreven, net als heel veel prachtige protestliederen.
We wilden nooit meer oorlog
“Niet schieten” was populair toen ik een jaar of 14 was. De USSR was net als Rusland nu gespecialiseerd in uitzichtsloze oorlogen. Het smaakje van de dag was toen Afghanistan. Juri Shevchuk maakte het lied en eind jaren ’80 trad hij op voor volle stadions met uitzinnige fans. Toen wisten we het allemaal zeker. We wilden nooit meer oorlog. Daar gaat het lied over:
Schiet niet op duiven, Schiet niet op mussen, Hey jochie, schep niet op over hoe goed je de levende doelen kunt raken. Je bent een vaste gast bij alle schietbanen, Iedereen heeft bewondering voor jouw schietkunst En je hebt alle mogelijke prijzen gewonnen, maar… Schiet niet! Op een dag werd je droom werkelijkheid – Je werd uitgezonden naar een crisisgebied. Toen je thuis terugkwam, Liep je met een grote boog om je favoriete schietbaan. En als iemand begon over de oorlog Vluchtte je in sterke drank. Je moest weer denken aan die jongen daar ver weg Die je smeekte om dat ene ding: Schiet niet!
ДДТ-Не стреляй
Een prachtig lied, maar helaas krijgt deze zanger al tijden de stadions niet meer vol.
15 jaar werkkamp voor het zingen van een kinderlied
Ik eindigde mijn optreden met een Russischtalig kinderlied dat net zo pijnlijk actueel is als mijn theatervoorstelling Zij zagen Oorlog. Een lied voor vrede en tegen oorlog. Een lied dat je momenteel in Rusland niet op straat mag zingen, want dan ga je misschien wel voor 15 jaar naar een werkkamp.
Hoe gestoord is dat? Vergelijk het met ‘Twee emmertjes water halen”.
Een vierjarige leerde het woord “altijd” en daar schreef hij vier regels bij die schrijver Lev Oshanin inspireerde tot het lied. De vier regels zijn het refrein. Toen ik het zong hoorde ik mensen het meezingen. Ik zag mensen huilen.
Wees stil, soldaat – hoor je dat, soldaat? Mensen zijn bang voor explosies. Duizenden ogen kijken naar de lucht Duizenden monden herhalen steeds: Laat de zon altijd schijnen. Laat de hemel altijd smetteloos blauw zijn. Laat mijn moeder er altijd zijn. Laat mij er altijd zijn. Laten we samen weerstand bieden Tegen de rampspoed, tegen de oorlog En vóór onze jongens. Zonneschijn moet er altijd zijn Geluk moet er altijd zijn. Zo heeft de mens dat bedacht Laat de zon altijd schijnen. Laat de hemel altijd smetteloos blauw zijn. Laat mijn moeder er altijd zijn. Laat mij er altijd zijn.
Тамара Миансарова “Пусть всегда будет солнце”, 1962 г
Eindeloos luisterde ik vroeger naar Radio 1, want ik wilde graag Nederlands leren. Nu was ik er zelf te gast.
Medio jaren ’90 arriveerde ik in Nederland. Ik sprak Russisch, Oekraïens en Hebrews. Met Engels kon ik me redden en verder kende ik wat Pools. Ik trainde in Amsterdam bij Chakuriki onder Thom Harinck en droomde van een Japanse carrière als lichtgewicht Thaiboxer. Overdag was ik schoonmaker bij verschillende gezinnen in Oud-Zuid in Amsterdam. Tijdens dat werk luisterde ik bewust naar Radio 1, want ik wilde heel graag Nederlands leren.
Daarvoor had ik een grote hoofdtelefoon. Een gele, van Sony. Aan de ene kant zat de radio waar ik stations kon kiezen en aan de andere kant was er plek voor vier batterijen. Het ding was groot, lomp en zwaar, maar had geen kabels en was dus ideaal voor wat ik ermee deed.
Het grote voordeel van de Nederlandse radio is de duidelijke articulatie van de presentatoren. Hun taalbeheersing is zo goed. En met een koptelefoon hoor je elke klank en lettergreep.
Eindeloos luisterde ik naar de radio. Het nieuws, de interviews en de praatprogramma’s. Ze hielpen me de Nederlandse taal te verstaan en te begrijpen. Geleidelijk ging ik zinnen nazeggen. Nog altijd word ik warm van binnen als ik die woorden hoor: “Van harte welkom bij het Radio 1 ochtendjournaal.”
En nu is het eind maart 2022 en ben ik zelf te gast bij Radio 1. We spreken over mijn theatervoorstelling Zij zagen Oorlog. Maar in mijn hoofd zit ik in die gele koptelefoon. Ik ben even terug in die keukens die ik schoonmaakte. De vloeren die ik boende. Het is een gesprek van een paar minuten, maar voor mij voelt het alsof ik bovenop de Himalaya sta.
Je kunt het gesprek terugluisteren bij NPO Radio 1, Nieuws & Co. Het gesprek vind je na 1 uur en 22 minuten. Of 8 minuten voor het eind.
