Vrijheid is het hoogste goed. De vrijheid om te doen en laten wat je wil, wanneer je dat wil. Hoe fragiel vrijheid is, bewijst de situatie in Oekraïne. Daarom moeten we iedere dag zuinig zijn op onze vrijheid.

Ook moeten we ons er bewust van zijn dat Nederland in honderden jaren tot een democratie kon worden. Niet perfect, maar wel zoveel beter als het staatsmodel in Rusland.

Oekraïne heeft na vele overheersers het amper 30 jaar zelf voor het zeggen, is goed op weg, maar moet nog veel leren. Ze bouwen aan hun democratie en hun vrijheid, maar worden aangevallen. We moeten ze helpen, zonder ze te willen overheersen, opdat ook zij de leertijd krijgen die ze nog nodig hebben.

Winterswijk in actie voor Oekraïne

In Winterswijk mocht ik op het festival “Winterswijk voor Oekraïne” 45 minuten zingen en spelen. Ik koos voor een reeks liederen die me hielpen de regionale situatie te duiden. Daarvoor gebruikte ik ook mijn eigen afkomst en geschiedenis. Want zoals de André Valkeman het in De Stentor zo treffend duidde: “Met een Russische vader en een Oekraïense moeder is Ksenia de Oekraïense oorlog.”

Mijn inspiratie haalde ik onder meer uit een gesprek dat ik had met twee Oekraïense vluchtelingen die mijn voorstelling in Venlo bezochten. Maar ook uit mijn eigen beide oma’s die de tweede wereldoorlog in de USSR overleefden. Eén kon tot haar dood het Duits niet horen. Terwijl de ander het grootste mededogen met de Duitsers heeft maar nooit meer oorlog wilde meemaken. Die situatie trof ik ook bij de toeschouwers van het prachtige festival in Winterswijk.

Verscheurd door de Russische taal

Ik zong een lied dat werd in de USSR populair werd als Russischtalig anti-oorlogslied. Dat thema is zo universeel dat de Duitsers daar nagenoeg direct een eigen versie van maakten. Ik zong het deels in het Russisch, deels in het Duits. Het Russisch zorgde voor grote woede bij één vluchteling, want haar zoon vecht in Oekraïne tegen de Russische aanvallers en ze kan de ‘taal van de vijand’ niet meer horen.

Tegelijk is die taal ook wat ons bindt, want hij was tientallen jaren de voertaal in die immense USSR. Veel generaties zijn er groot mee geworden. Er is ook veel kunst in die taal gemaakt. Oneindig veel gedichten en boeken werden er geschreven, net als heel veel prachtige protestliederen. 

We wilden nooit meer oorlog

“Niet schieten” was populair toen ik een jaar of 14 was. De USSR was net als Rusland nu gespecialiseerd in uitzichtsloze oorlogen. Het smaakje van de dag was toen Afghanistan. Juri Shevchuk maakte het lied en eind jaren ’80 trad hij op voor volle stadions met uitzinnige fans. Toen wisten we het allemaal zeker. We wilden nooit meer oorlog. Daar gaat het lied over:

Schiet niet op duiven,
Schiet niet op mussen,
Hey jochie, schep niet op over hoe goed je de levende doelen kunt raken. 
Je bent een vaste gast bij alle schietbanen,
Iedereen heeft bewondering voor jouw schietkunst
En je hebt alle mogelijke prijzen gewonnen, maar…
Schiet niet!
Op een dag werd je droom werkelijkheid –
Je werd uitgezonden naar een crisisgebied.
Toen je thuis terugkwam,
Liep je met een grote boog om je favoriete schietbaan.
En als iemand begon over de oorlog
Vluchtte je in sterke drank. 
Je moest weer denken aan die jongen daar ver weg
Die je smeekte om dat ene ding: 
Schiet niet!

Een prachtig lied, maar helaas krijgt deze zanger al tijden de stadions niet meer vol.

15 jaar werkkamp voor het zingen van een kinderlied

Ik eindigde mijn optreden met een Russischtalig kinderlied dat net zo pijnlijk actueel is als mijn theatervoorstelling Zij zagen Oorlog. Een lied voor vrede en tegen oorlog. Een lied dat je momenteel in Rusland niet op straat mag zingen, want dan ga je misschien wel voor 15 jaar naar een werkkamp. 

Hoe gestoord is dat? Vergelijk het met ‘Twee emmertjes water halen”. 

Een vierjarige leerde het woord “altijd” en daar schreef hij vier regels bij die schrijver Lev Oshanin inspireerde tot het lied. De vier regels zijn het refrein. Toen ik het zong hoorde ik mensen het meezingen. Ik zag mensen huilen. 

Wees stil, soldaat – hoor je dat, soldaat?
Mensen zijn bang voor explosies.
Duizenden ogen kijken naar de lucht
Duizenden monden herhalen steeds:
Laat de zon altijd schijnen. 
Laat de hemel altijd smetteloos blauw zijn.  
Laat mijn moeder er altijd zijn. 
Laat mij er altijd zijn. 
Laten we samen weerstand bieden
Tegen de rampspoed, tegen de oorlog
En vóór onze jongens.
Zonneschijn moet er altijd zijn
Geluk moet er altijd zijn.
Zo heeft de mens dat bedacht
Laat de zon altijd schijnen. 
Laat de hemel altijd smetteloos blauw zijn.  
Laat mijn moeder er altijd zijn. 
Laat mij er altijd zijn.