Leica Vrijheidstrein
Camerafabrikant Leica is uitvinder van de 35mm fotografietechniek en heeft talloze patenten op haar naam staan. In de jaren 30 van de vorige eeuw was ze marktleider en maakte in die hoedanigheid in de tweede wereldoorlog de fotocamera’s voor nagenoeg alle strijdende partijen en de meeste journalisten. Alle kanten van de oorlog werden op die manier met een Leica vastgelegd. Minder bekend is de Leica Freiheitszug (de vrijheidstrein).
Leica is opgericht in Duitsland, maar had in de jaren ’30 fabrieken over de hele wereld en was nog altijd eigendom van de familie Leitz die het bedrijf oprichtte. Met Ernst Leitz II stond de tweede generatie aan het roer.
Leica stond bekend om zijn robuuste en compacte camera’s, en om zijn goede personeelsbeleid. In de tijd dat vakbonden nog vochten voor hun bestaan kende Leica al iets dat we nu een social plan zouden noemen. Leica zorgde voor zijn medewerkers, ook als ze ziek waren, of uit een milieu kwamen dat geen recht (!) had op bepaalde medicijnen.
Ruim voordat Hitler aan de macht kwam werd het sentiment richting Joden heel negatief. Ze werden ze stapsgewijs uitgesloten van deelname aan delen van de samenleving. De Joodse gemeenschap trof voorbereidingen om het land en zelfs het continent te verlaten. Ernst Leitz zag het met lede ogen aan bedacht de ‘Vrijheidstrein’.
In 1933 werd Hitler onderdeel van de Duitse regering en kreeg de NSDAP politieke macht en daarmee werden de maatregelen tegen Joden steeds strenger. Een jaar later had de man met de snor de absolute macht en kon het alleen maar slechter worden, aldus de familie Leitz.
Ernst Leitz zette de Vrijheidstrein in beweging en hielp iedereen die weg wilde Duitsland uit. Hij gaf ze een Leica personeelsnummer en plaatste ze met hun familie over naar fabrieken en kantoren in het verre oosten, Engeland, Canada of de Verenigde Staten. Daar kregen ze een Leica camera en een uitkering tot ze werk hadden gevonden. De Vrijheidstrein bereikte haar hoogtepunt na de Kristalnacht in 1938 en hield op toen Duitsland in 1939 de grenzen sloot.
Ernst Leitz II maakte maximaal gebruik van de positie die hij als internationale marktleider had. Leica was immers een belangrijke bron van vreemde valuta voor het Derde Rijk en producent van hoogwaardige optische camerasystemen. Helemaal ongeschonden kwamen ze niet uit die periode, want diverse leden van het management werden opgepakt onder verdenking van het helpen van Joden en moesten door Leica worden vrijgekocht.
Dochter Elsie Kuhn-Leitz werd opgepakt door de Gestapo toen ze Joden hielp ontsnappen naar Zwitserland. Na stevige martelingen werd ze uiteindelijk vrijgelaten, maar tijdens de oorlog weer opgepakt toen ze de werkomstandigheden van dwangarbeiders in de fabrieken probeerde te verbeteren.
De familie wilde ook na de oorlog geen publiciteit rond de Vrijheidstrein en de diverse onderscheidingen die Ernst Leitz II en dochter Elsie Kuhn-Leitz voor hun werk ontvingen. Ze vonden het de normale gang van zaken.
Eenmalig werkte de familie mee aan een boek over deze situatie. Dat was pas nadat alle betrokkenen waren overleden. Dat boek is geschreven door de Amerikaanse Rabbi Dabba Smith: “The Greatest Invention of the Leitz Family: The Leica Freedom Train.”
< < < < < – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – > > > > >