Het is juni 1940 als de Duitse oorlogsmachine Oostenrijk, Tsjechoslowakije, Polen, Denemarken, Noorwegen, Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk heeft ingelijfd. In de Baltische Staten heerst de USSR en daar in Kaunas, de hoofdstad van Litouwen, woont de Nederlander Jan Zwartendijk, die de baas is van het lokale Philips-kantoor dat gloeilampen, scheerapparaten, platenspelers en radio’s verkoopt. 

Als de nazi’s Nederland binnenvallen, vluchten regering en koningshuis naar Engeland. Van daaruit proberen ze Nederlandse burgers wereldwijd te ondersteunen. Jan Zwartendijk wordt vanuit Londen aangesteld als consul om de paar achtergebleven Nederlanders te helpen, een erebaantje, want hij krijgt er niet voor betaald. 

De situatie in Litouwen is raar, want het ligt precies tussen nazi-Duitsland en de grote USSR. Het land is de thuishaven van talloze spionnen en vluchtelingen. 

Als de USSR Litouwen op op 15 juni binnenvalt, willen de vluchtelingen er vandoor. Maar waar naartoe en hoe? 

Een paar vluchtelingen ziet het Nederlands Caraïbisch gebied als oplossing en heeft daarvoor de hulp van Zwartendijk nodig. Die ziet wel iets in het plan en voorziet de paspoorten met de opmerking dat er geen reisdocument nodig is voor Curaçao. Technisch is daarvoor wel toestemming van de lokale Gouverneur nodig, maar Zwartendijk gokt erop dat niemand daar naar kijkt als de vluchtelingen eenmaal op het eiland aankomen. 

In de stad gaat de naam van “Meneer Philips Radio” als uitgever van visa snel rond en rijen mensen verzamelen zich bij zijn kantoor. Dat wekt argwaan en snel komen vertegenwoordigers van de Sovjet bezetter kijken. Zwartendijk ziet het gevaar en koopt de boel af met gratis radio’s en Philishaves. Hij helpt uiteindelijk duizenden mensen op veilige manier het land uit. 

Je zou denken dat de Nederlandse regering zo’n gratis medewerker op een voetstuk zou zetten, aangezien hij duizenden mensen van een zekere dood heeft gered. Nee, want ondanks dat de ellende van de holocaust ruim en breed bekend was, werd Zwartendijk in 1964 alsnog door de Nederlandse overheid bestraft voor misbruik van faciliteiten. 

De rest van zijn leven was Zwartendijk in hart en hoofd druk met de mensen die via zijn kantoor vertrokken waren. Hadden ze het overleefd of had hij ze de dood in gejaagd? 

Het antwoord kwam in 1976, de dag na zijn begrafenis. Toen meldden onderzoekers dan ruim 95% van de mensen die hij hielp de oorlog had overleefd. 

In 1997 werd Zwartendijk erkend als “Rechtvaardige onder de Volkeren”, de hoogste eretitel die de staat Israël geeft aan niet-Joden als dank voor hun inzet om met gevaar voor eigen leven mensen te redden. 

Het zou tot In 2018 duren voordat de Nederlandse regering formeel excuses maakte aan de familie Zwartendijk en de straf uit 1964 totaal onacceptabel noemde. Reden daarvoor is het verschijnen van het boek ‘De Rechtvaardigen‘, geschreven door Jan Brokken en uitgegeven bij Atlas. Het boek is verkrijgbaar in diverse talen, waaronder het Nederlands en Engels (The Just), maar ook in het Frans, Russisch, Italiaans, Slovaaks en Tsjechisch. 

In de stad Kaunas herinnert een monument voor het Philips kantoor aan de 2.139 visa die Zwartendijk uitgaf en waarop 6.000-10.000 mensen uiteindelijk konden vluchten. 

< < < < < – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – > > > > > 

Leica Vrijheidstrein.

De koffer.