Een koffer staat voor een reis. Een vlucht of een nieuw begin. Eenieder die mijn voorstelling gezien heeft, die weet dat de koffer beide rollen in mijn toneelstuk Zij zagen Oorlog speelt. Maar er zit ook een heel persoonlijk kantje aan deze specifieke koffer en dat leg ik graag uit.

We kennen de processen tegen de nazi’s aan het einde van de oorlog in Neurenberg. Ze zijn gefilmd, goed gedocumenteerd en prachtig geduid. Veel minder bekend zijn de processen tegen de nazi’s in het oosten van Europa.

Bijna iedere grote stad in de USSR hield haar eigen rechtszittingen op het moment dat het uitkwam en dat waren grote openbare evenementen, niet zelden theatrale tribunalen. In mijn geboortestad Kharkiv was de eerste zitting al een paar maanden nadat de nazi’s voor de laatste keer waren teruggetrokken. Er was geen stromend water en elektriciteit, maar wel een rechtbank met een galg. In december 1943 werden drie nazi’s en één handlanger ter dood veroordeeld en direct opgehangen en dat was slechts het begin …

Pas na het eind van de oorlog waren er ook processen in Leningrad. Deze beperkten zich niet tot het gedrag van nazi’s bij de belegering van de stad, maar gingen over veel situaties in het oosten van Europa, tot en met Hongarije en voormalig Joegoslavië aan toe. In tegenstelling tot andere zittingen waren deze niet openbaar. Sterker nog, de notulen en opnames van die zittingen zijn nog altijd Russisch staatsgeheim.

Je mocht alleen bij de zitting aanwezig zijn als je daar voor je werk moest zijn. En daarvoor kreeg je een uitnodiging (lees: bevel) op naam. Eén van die wetenschappelijke medewerkers die dat betrof was de broer van mijn oma aan wie ‘Zij zagen Oorlog’ is opgedragen, hij werkte voor het ‘wetenschappelijke bureau van de ussr’.

Deze koffer droeg hij altijd mee naar zijn werk. Hierin zaten zijn documenten, agenda, schrijfgerei en wie weet wat nog meer. Deze koffer maakte alle zittingen mee en ook de executies die daaruit voortkwamen.

Ik kende de koffer van de rommelzolder in het huis van mijn oma en ik wist een beetje van de achtergrond. Toen ik voor toneelstuk Zij zagen Oorlog een koffer nodig had, kon dat er uiteraard maar één zijn.

Meer over attributen die ik in ‘Zij zagen Oorlog’ gebruik: De bril.