Vrijheid begint pas als iedereen gelukkig is. De woorden zijn van de jonge Nadja, die in Leningrad woont en filmster wil worden. Mijn Russische oma zou ze ook gezegd kunnen hebben. De tweede wereldoorlog maakt een einde aan Nadja’s ambitie. De stad wordt omsingeld en uitgehongerd. Nadja overleeft het niet. Haar jeugdvriend Boris Makarenko redt haar dagboek en deelt de inhoud met Jaap ter Haar die daar het aangrijpende jeugdboek “Boris” op baseert.

Mijn oma overleefde 900 dagen Leningrad

Mijn Russische oma was 17 toen de oorlog uitbrak. Ook zij maakte de belegering van Leningrad mee. Zij beleefde vreselijke dingen, maar overleefde de oorlog. Ze is inmiddels bijna 100 en woont nog altijd in de stad die haar zo lief is en die we nu kennen als Sint-Petersburg.

Mijn oma woonde en werkte de gehele oorlog in die grote stad Leningrad. Eerst moest ze loopgraven helpen aanleggen. En bunkers bouwen. Daarna werd ze ingedeeld bij de brandweer. Iedere nacht liep ze op daken van belangrijke gebouwen met een riek en een emmer zand. Het was haar taak om niet ontplofte brandbommen van het dak te wippen, zodat ze beneden geruimd konden worden. De stad lijdt 872 dagen honger. Er overlijden miljoenen mensen. De laatste 200 dagen van de oorlog moet mijn oma lijken naar de crematoria brengen om plagen te voorkomen. Ze zag wat mensen elkaar aandeden om die barre tijd te overleven.

Boris van Jaap ter Haar

Tot de Russische inval in Oekraïne bezochten we haar jaarlijks. We reisden veelal met de trein. Dan namen we in Talinn de veerboot naar Helsinki. Daar pakten we de hogesnelheidstrein naar Sint-Petersburg. Tijdens de reis van 2009 las mijn man “Boris” voor aan mijn dochter en mij.

In hotelkamers, op de veerboot en in treinen beleefden we de aangrijpende avonturen van Boris en Nadja. Het maakte diepe indruk op ons. In de stoptrein naar haar huisje net buiten Sint-Petersburg lazen we huilend het slot en aan de laatste zin denk ik vaak terug: Wat hebben we aan onze vrijheid als we moeten leven in haat?

Voor mijn beide oma’s

De theatervoorstelling ‘Zij zagen Oorlog’ is opgedragen aan mijn beide oma’s die in de USSR de tweede wereldoorlog overleefden. Mijn Joodse oma uit Charkiv kon tot haar dood het Duits niet horen. Mijn Russische oma uit Leningrad heeft het grootste mededogen met de Duitsers.

Vrijdag 23 juni, om 20.00 uur in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten